آشنایی کامل با دستگاه چهارگاه

رادیو نت به نت در ادامه پادکستهای آشنایی با دستگاه های موسیقی ایرانی، این بار به سراغ دستگاه ناب و اصیل و بسیار محبوب چهارگاه رفته. دستگاهی که دربرگیرنده بسیاری از خاطرات به جا مانده در ذهن ما از موسیقی این آب و خاک می باشد. بسیاری از موسیقی دانان چهارگاه را یکی اصیل ترین دستگاههای موسیقی می دانند. میتوان گفت چهارگاه تنها دستگاهی است که با درجات اصلی موسیقی مقامی نسبتی نداشته و بر آمده از شعبات آنهاست. می گویند مقام زنگوله دارای دو شعبه اصلی بوده که یکی از آنها چهارگاه نام داشته و در سیر تحول موسیقی مقامی به موسیقی دستگاهی، جایگاه خود را به عنوان دستگاهی مستقل به دست آورده است. چنانچه در خاطر داشته باشید در پادکست مربوط به دستگاه شور عنوان کردیم که شور را اصلی ترین دستگاه بین دستگاههای هفتگانه میدانند، آن هم به دلیل گستردگی و متعلقات زیاد آن که آوازهای اصلی ایرانی را در بر میگیرد. اما این دیدگاه در مورد دستگاه چهارگاه هم وجود دارد و بسیاری از موسیقی دانان بزرگ چهارگاه را در این زمره به حساب می آورند. مثلا داریوش صفوت و هرمز فرهت چهارگاه را به دلیل داشتن دو گام کاملا متقارن، اصلی ترین دستگاه موسیقی برشمرده اند. یا داریوش طلایی از دانگ اول این دستگاه، به عنوان یکی از ۴ دانگ اصلی موسیقی ایرانی نام برده است. دیدگاههای دیگری هم وجود دارد که وجه تمایز ویژه ای به این دستگاه می بخشاید. چه از لحاظ قدمت چه از نظر دربرگیری انواع حالات روحانی و احساسی. هر چه هست، دستگاه چهارگاه به علت تم حماسی و احساسی ای که در عمق لایه های خود دارد، از محبوبیت ویژه ای بین اهالی موسیقی برخوردار می باشد. گوشه های متفاوتی برای این دستگاه تعریف شده که البته یک مسئله ای عادی است و در دیگر دستگاهها نیز این تفاوت دیدگاهها وجود دارد. زابل ، حصار، مویه، مغلوب، منصوری، حزین و مخالف در اکثر دیدگاهها به عنوان گوشه های دستگاه چهارگاه پذیرفته شده اند. قطعات بسیار معروفی در خاطره موسیقیایی از دستگاه چهارگاه موجود است. سرود های ملی میهنی مثل ایران جوان با آهنگسازی آلفرد ژان باتیست لومر (موسیو لومر) و یا قطعه میهن از آهنگهای برجسته حسین علیزاده و با صدای خسرو آواز استاد محمد رضا شجریان تنها نمونه ای هستند بر این مدعا. یکی از بلند مرتبه ترین آلبوم های موسیقی ایران به نام دستان در این دستگاه اجرا شده. محمد رضا شجریان در جریان مصاحبه ای این آلبوم را بهترین کار خود معرفی کرده است. شرح تمام نکات مربوط به این دستگاه توسط همکار ما در وبسایت نت به نت، خانم هانیه قانعی در پادکست پیش رو برای شما هنردوستان عزیز به تفصیل آمده که با شنیدن آن میتوانید آگاهی بیشتری در مورد تاریخچه، گوشه ها، کوک دستگاه و... به دست آورید.