آموزش تار

آموزش تارنوازی به صورت مجازی

همه نکات و اطلاعاتی که باید پیش از شروع آموزش تار بدانیم

تار یکی از آلات اصلی موسیقی سنتی و دستگاهی ایران است. این ساز در رده سازهای زهی محسوب می شود و از آنجا که نوازندگی با آن به وسیله مضراب انجام می گیرد، تار یک ساز زهی زخمه ای است. از لحاظ ساختار شباهت زیادی به هم خانواده های خود یعنی سازهای زهی دارد. یعنی دارای کاسه ای برای افزایش صدا و مضراب زدن به سیم ها، دسته ای دراز برای انگشت گذاری و تغییر نت، و سرپنجه ای برای استقرار گوشی ها و تنظیم کوک مورد نیاز می باشد. با توجه به آثار مکتوب قدیمی، بی شک خاستگاه تار در سرزمین ایران بوده است. هر چند که در سال 2012  در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو قرار گرفت.

نقاشی از یک تار نواز در دوران قاجار

گذری بر تاریخچه ساز تار

در مورد قدمت واقعی ساز تار، اطلاعات چندانی در دسترس نیست. سازهای زهی در ایران قدمتی بین چهار تا پنج هزار سال دارند و تنبور قدیمی ترین آنها به شمار می رود. اینکه تار امروزی چه زمانی اختراع شده مورد بحث مورخین و موسیقی شناسان قرار دارد. بسیاری بر این باورند تار در زمان های دور نیز وجود داشته است و فقط با نام دیگر استفاده می شده است. حتی در مطالعه تاریخ به سازهایی تحت عنوان چارتار و شش تار نیز بر می خوریم که گویا ساز تار شکلی تکاملی از همین سازها می باشد. اما به طور قطع در دوران صفوی و نزدیک به چهار قرن پیش ساز تار وجود داشته است. این قطعیت به خاطر وجود آثار مکتوب و نگاره های ثبت شده از نوازندگان تار و توصیف رسمی این ساز با نام تار حاصل می شود. اما تار که هم اکنون اصلی ترین ساز موسیقی ایران به شمار می رود، در زمان قاجار به اوج شهرت و استفاده رسید و در این دوران به تکامل نهایی خود نائل گشت. نوازندگان تار از شخصیت ممتازی در اجتماع برخوردار بودند و بسیاری از بزرگان تار نوازی، راه به دربار شاهان قاجار می بردند. اهمیت تار را می توان در آنجا دید که سیر تحول مقام ها به ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی، بر پایه این ساز رقم خورد. علی اکبر فراهانی نوازنده نامدار تار در دربار ناصرالدین شاه توانست با انتقال دانسته های خود از موسیقی ایرانی به فرزندانش، موجب پیدایش کامل ترین نظام موسیقی دنیا، یعنی موسیقی دستگاهی ایران گردد. فرزندان او آقا حسینقلی و میرزا عبدالله فراهانی، نقش بسزایی در این راه داشته اند. ردیف میرزا عبدالله نخستین ثبت رسمی منتظم ردیف ایرانی است که الهام بخش سایر موسیقیدانان بعد از خود شده است.

درویش خان و سیم ششم تار

تار امروزی دارای شش سیم می باشد که به صورت جفتی در کنار هم قرار گرفته اند. در گذشته این ساز دارای 5 سیم بود. سیم بم تنها بود و واخوانی نداشت. درویش خان اسطوره موسیقی ایران که ابداعات بی نظیری چه در مبانی و چه در ساختار موسیقی ایران داشته دست به کار شد. او که گذشته ساز سه تار را دیده بود، می دانست افزودن سیم واخوان کنار سیم بم در سه تار توسط مشتاق علی شاه، چه تحولی در گستردگی دامنه صوتی و تنوع کوک های مختلف گذاشت. از این رو یک سیم تحت عنوان واخوان را جفت سیم پنجم قرار داد. در ابتدا اکثرا جامعه موسیقی این حرکت را ساختار شکنی در تار می دانستند و حتی به استهزا می گرفتند. اما به مرور زمان منفعت این تغییر بر همگان عیان گردید و از آن زمان به بعد، تار نیز دارای سیم ششم شد. سیم ششم که از لحاظ جایگاهش روی تار پنجمین سیم می باشد، اصولا نقشی در نواختن نت ها ندارد و به صورت آزاد زخمه می خورد.  با سیم بم نیز هم کوک است اما صدای آن یک اکتاو بالاتر می باشد.

غفلتی بزرگ و ثبت تار به نام آذربایجان

تمام شواهد و قرائن از ایرانی بودن ساز تار حکایت دارد. از طراحی و قوس و انحنای این ساز که در سبک معماری غنی ایران می باشد، تا الگوهای ساخت تار که معروف ترین آن الگوی یحیی است و تا به امروز همه سازگران این الگو را برای ساخت در نظر می گیرند؛ همه و همه نشانه پیوند اصیل تار با سرزمین ایران دارد. اما در سال 2012 وقتی متولیان موسیقی کشور در غفلت به سر می بردند، خبری شوکه کننده جامعه موسیقی را تکان داد. ثبت تار به نام کشور آذربایجان در فهرست میراث معنوی یونسکو. در آن زمان داریوش پیرنیاکان به عنوان سخنگوی خانه موسیقی، تغییر در ساختار تار مثل حذف ربع پرده ها و نهادن یک اسم ترکی بر این ساز را جعل تاریخ خواند و اجرای مقام ها و دستگاه های موسیقی با این ساز را سندی بر هویت ایرانی آن برشمرد. اما اینگونه اعتراضات جامعه موسیقی نیز ره به جایی نبرد و این گنجینه اصیل ملی به نام کشور دیگری ثبت گردید.

حال و هوای صدای تار

جنس صدای تار همراه است با غمی از جنس فراق. همانطور که می دانید غم یکی احساسات غنی و عمیق آدمی است که گاه بسیار زیبا و عارفانه است. در نقطه مقابل غم، افسردگی است که اشتباها آن را به غم توصیف کنند. بد نیست بدانیم صدای تار کاملا ضد افسردگی است و تیرگی های دل را با لطافت مخملینش می زداید. و چه زیبا گفته است شاعر: خشک سیمی خشک چوبی خشک پوست/ از کجا می آید این آوای دوست؟

آشنایی با ساختمان تار

تار نیز مانند تمامی هم خانواده خود از یک ساختار فیزیکی مشخصی برخوردار است. این ساز دارای کاسه ای طنینی برای تقویت صدا، صفحه ای برای مضراب زدن و دسته ای برای انگشت گذاری می باشد. اجزای جانبی نیز هر کدام در جایی از این ساز تعبیه می شوند تا هارمونی یک ساز اصیل را تکمیل کنند. در ادامه به معرفی کامل ساختمان تار و اجزای جانبی آن و نقش هر یک در این سیستم می پردازیم.

کاسه تار:

کاسه طنینی تار خود دارای دو کاسه است که به شکل دو دل به هم چسبیده به نظر می رسند. کاسه بزرگتر را کاسه اصلی و کاسه کوچکتر را نقاره می نامند. مثل همه سازهای زهی دیگر، نقش کاسه بازتاب مکرر امواج صوتی است که موجب تقویت صدا می گردد. بنابر این بایستی در هنگام تراش، داخل کاسه ها با دقت فراوانی صاف و صیقلی شود تا تقویت صوت به حداکثر خود برسد. چوب مورد استفاده برای تار عموما توت یا گردو می باشد.

پوست تار:

طرف باز کاسه اصلی و نقاره توسط پوست پوشانده می شود. پوست به کار رفته بایستی نازک باشد. از این جهت بهترین جنس برای این قسمت از ساختمان تار، پوست تو دلی (جنین) گوسفند می باشد. البته در بازار موسیقی پوست های دیگری از جمله نوعی ماهی و یا شکنبه چهارپایان نیز به فروش می رسد. یا حتی پوست صنعتی ساخته شده از الیاف مصنوعی نیز وجود دارد که البته برای گرفتن بهترین صدا، پوست تو دلی همواره در اولویت نوازندگان قرار دارد.

سیم گیر تار:

قطعه ای از جنس شاخ یا استخوان می باشد که در انتهای کاسه تعبیه می شود. روی سیم گیر شیارهای موازی وجود دارد تا سیم ها در منتها الیه خود در این شیارها به صورت حلقه وار متصل شوند. گاها از چوب نیز برای ساخت سیم گیر استفاده می شود که رایج نیست.

دسته تار:

دسته تار به دلیل بیشترین نیروی وارده از طرف نوازنده، بیشترین فشار را متحمل می شود. به خاطر همین باید بسیار مقاوم باشد. لذا برای ساخت آن از چوب های مقاوم گردو یا توت استفاده می شود. دسته محل انگشت گذاری است. به همین دلیل ساختار آن شبیه به یک لوله چوبی توپر نیم دایره ای است که سطح رویی یعنی محل انگشت گذاری آن تخت و مسطح می باشد. اصولا دو نوار با جنس استخوان شتر در طرفین این سطح مسطح تعبیه می شود تا هم زیبایی به آن ببخشد و هم اینکه باعث شود چوب دسته در اثر فرسایش از بین نرود. دسته پلی میان نقاره و سر پنجه می باشد. دسته همچنین محل استقرار پرده ها می باشد.

خرک تار:

قطعه ای استخوانی است که روی پوست صفحه قرار می گیرد. این قطعه به طول 5 و ارتفاع 2 سانتی متر دارای شیارهایی است تا سیم ها در این شیارها گذر کنند و از یک سو به سیم گیر و از سوی دیگر با گذر از شیطانک به گوشی ها وصل شوند. خرک قطعه متحرکی است که نقطعه اتصال دائمی به بدنه ندارد. وزن و فشار سیم ها عامل ثبات جای خرک است. البته زیر پایه های خرک را با مواد چسبناک مثل سریش اندود می کنند تا میزان حرکت به صفر برسد.

شیطانک تار:

نمونه ساده تر و کوچکتر از خرک می باشد با همان کاربرد، یعنی عبور و هدایت سیم ها. وظیفه دیگر شیطانک ایجاد فاصله بین سیم ها و دسته ساز است. سیم ها با عبور از شیارهای باریک شیطانک به گوشی ها می رسند.

پرده های تار:

تعداد 28 پرده که به آن دستان نیز گفته می شود دور دسته تار پیچیده می شود و فواصل موسیقی را ایجاد می کند. پرده های مرغوب از جنس روده تابیده شده حیوانات می باشد. الیاف صنعتی با کیفیت هم در بازار موسیقی به عنوان پرده تار موجود است. پرده ها با گره هایی به عنوان روی شیار و زیر شیار بسته می شوند. بنا به نوع نت و جای پرده، به صورت 3 یا 4 دور به دور دسته پیچیده می شوند. پرده ها قابلیت حرکت دارند و می توان برای تغییر نت آنها را به میزان کمی جا به جا کرد.

جعبه گوش ها یا سرپنجه تار:

یک جعبه کوچک بخش انتهایی تار بعد از دسته را تشکیل می دهد. گوشی های تار در دسته های سه تایی از قسمت پایه وارد دو طرف این جعبه تو خالی می شوند. معمولا جنس سر پنجه را با کاسه هماهنگ می کنند.

گوشی های تار:

6 گوشی به تعداد سیم های تار در سر پنچه تعبیه می شود. گوشی ها میخ های چوبین چرخان هستند که چرخاندن آنها موجب تغییر طول سیم می شود و در نتیجه صدای سیم تغییر می کند. از گوشی ها برای کوک کردن تار استفاده می شود.

مضراب تار:

مضراب ابزار زخمه زدن بر سیم های سه تار است. این ابزار از دو قسمت فلز و موم تشکیل شده است. قسمت فلزی آن معمولا از جنس برنج است که انتهای آن در هاله ای از موم عسل قرار می گیرد. استفاده از موم به این دلیل است که نوازنده بتواند آن را بسته به نیاز خود تغییر شکل دهد، همچنین موم در دستان نوازنده راحت تر جا به جا می شود. موم ها انواع مختلفی دارند که نوازندگان بزرگ از از این تفاوت ها برای نوع نواختن خود استفاده میکنند. مثلا مضراب کوتاه و قطور برای اجرای سرعتی مناسب است و مضراب پهن و نازک برای ایجاد صدایی ملایم و ظریف.

خرید تار با کیفیت از فروشگاه وب سایت نت به نت

آموزش تار

در ادامه مطالب، نوبت می رسد به معرفی راه های یادگیری تار و اینکه برای آموزش تار چه مراحلی را باید سپری کنیم. آموزش تار نیز درست مثل سایر سازهای موسیقی توسط یک مدرس با تجربه و به صورت تجربی و همچنین با استفاده از متدهای روز آموزشی و اتودها و تمرینات منابع معتبر صورت می گیرد. مهارت نوازندگی با تار چیزی نیست که خود آموز بتوان از پس آن بر آمد. چرا که قرن ها تجربه پشت این قضیه بوده است و مهارت نوازندگی نسل به نسل در دل تاریخ گردیده تا به دست اساتید امروزی رسیده است.

آموزش تار به صورت قدم به قدم

مثل هر ساز دیگر، یادگیری تار نیز به صورت تدریجی و گام به گام میسر است. مدرس مربوطه از سطحی که هنرجو در آن قرار دارد، اتودهای آموزشی را بر او تکلیف می کند تا با یادگیری جزء به جزء؛ پازل نوازندگی با تار کامل شود. در اینجا تعهد مدرس حرف اول را می زند. هنرجوی تازه کار در ابتدای راه ایرادهای زیادی در نواختن خود خواهد داشت. مدرس باید با صبر و حوصله نسبت به آگاه کردن هنرجو از ایرادهایش اقدام کند. برخی از اساتید کاری به این ندارند که آیا هنرجو درس را یادگرفته است یا نه. در هر جلسه بدون رفع اشکال به سراغ درس های بعدی می روند. به این شکل این هنرجوی بخت برگشته هیچ فرصتی برای شناخت نقاط ضعف خود نخواهد داشت و در یادگیری تار توفیقی کسب نخواهد کرد. به خاطر همین شناخت مدرسی که قرار است سالها زیر نظر او به یادگیری مشغول شویم، بسیار واجب و ضروری است. 

بهترین روش یادگیری تار

امروزه روش های آموزش تار به دو صورت حضوری و مجازی در دسترس است. این که کدام روش برای یادگیری تار مناسب است، بسته به عوامل متعددی دارد که خود هنرجو با دانستن آنها می تواند یکی از این دو روش را در نهایت انتخاب کند.

1- شرکت در کلاس های حضوری: هنرجو به موسسه آموزشی می رود به صورت مستقیم و رو در رو، مراحل یادگیری تار را زیر نظر استاد می پیماید.

2- یادگیری تار به روش مجازی: در این روش هنرجو با استفاده از ویدیوها و پکیج های آموزشی تار، مراحل مختلف یادگیری را پشت سر می گذارد.

انتخاب هر کدام از این دو روش مستقیما به سلیقه و شرایط زندگی هنرجو بستگی دارد. هر کدام از روش های ذکر شده مزایایی نسبت به دیگری دارد، اما در مجموع فارغ از انتخاب هر کدام از این روش ها؛ بایستی دقت کرد که مدرس تار سابقه و تجربه درخشانی داشته باشد.

مراحل یادگیری تار

پس از انکه هنرجو روش یادگیری و مرکز آموزشی خود را انتخاب کرد، وارد شروع پروسه آموزش تار می شود. پیش از شروع عملی آموزش تار، مدرس چند جلسه اول را به شناساندن ماهیت تار و مقدمات اولیه مربوط به یادگیری این ساز اصیل اختصاص می دهد. این مراحل شامل مراحل زیر است:

- شناخت ساختمان و اجزای تشکیل دهنده تار:

آشنایی با ماهیت ساختاری یک ساز، موجب می شود هنرجو ارتباط بیشتری با ساز خود بگیرد. دانستن اینکه هر جزء از ساختمان سه تار چه عملکردی دارد، خود به خود درک هنرجو را نسبت به ماهیت این ساز و مسیر پیش رو افزایش می دهد.

- آشنایی مقدماتی با مباحث تئوری موسیقی:

هنرجو از همان اول بایستی با موارد پایه ای دانش موسیقی آشنا شود. در این مرحله اصول مقدماتی مثل نت، میزان، کسر میزان، کشش نت ها، علائم تغییر دهنده، کلید های موسیقی، خطوط حامل و... آشنا می شود. این مرحله برای توانایی نت خوانی و درک دستورات میزان اهمیت ویژه ای دارد.

- یادگیری اکول صحیح نوازندگی:

طرز صحیح در دست گرفتن ساز و قرارگیری استایل و حالت بدن در شرایط استاندارد، مورد بعدی آموزش تار خواهد بود.

- یادگیری نحوه مضراب زدن و انگشت گذاری:

تمرینات مقدماتی به هنرجو داده می شود تا به واسطه آن یاد بگیرد مضراب را به صورت صحیح بر سیم های تار وارد کند. همچنین برای تغییر نت ها، انگشت گذاری بر روی پرده ها را به صورت اصولی بیاموزد. مضراب و انگشت گذاری از اصول بنیادین آموزش عملی تار به حساب می آیند.

- یادگیری کوک اصلی تار:

سازهای سیمی بنا به علل مختلف دائما دچار نوسان در طول سیم ها می شوند و به عبارتی کوک خالی می کنند. هنرجو باید در همان قدم های اول کوک کردن تار را یاد بگیرد. کوک اصلی تار که مبنای شروع آموزش بیشتر بر آن سوار است، کوک دستگاه ماهور است. به این ترتیب که جفت سیم اول روی نت دو، جفت سیم دوم روی نت سل و جفت سیم سوم نیز روی نت دو کوک می شوند. کوک کردن تار به وسیله تیونر کار بسیار راحتی است و هنرجو مشکل خاصی با آن نخواهد داشت.

- یادگیری پرده های تار و نام آنها:

پرده های تار، فواصل موسیقی را روی دسته مرز بندی می کنند. این فواصل شامل نیم پرده و ربع پرده ها نیز می شود. با انگشت گذاری روی هر پرده، طول سیمی که بر آن مضراب می زنیم کم و زیاد شده، در نتیجه فرکانس تغییر می یابد و صدا یا زیر تر یا بم تر می شود. هنرجو باید به مرور نام پرده ها را حفظ کند تا هنگام انگشت گذاری بداند هر پرده مربوط به کدام نت است.

آموزش تار در وبسایت نت به نت

هنرجویان برای آموزش تار در وبسایت نت به نت می توانند از دوره های مختلف آموزش تار، آموزش آهنگ برای تار، انبوهی از ویدیوها و مقالات آموزشی برای تار، آموزش تکنیک های تار نوازی و... استفاده کنند و مراحل یادگیری این ساز اصیل را یکی یکی طی نمایند. آموزش تار در نت به نت توسط مدرس با تجربه سازهای تار و سه تار، علی اقبال انجام می شود و هنرجویان زیادی در سطح کشور و خارج از ایران به یادگیری تحت متد این استاد مشغول هستند.  برخی از ویژگی های آموزش تار را در زیر برای شما بر می شماریم.

آموزش ساده تار

یادگیری هیچ سازی ساده نیست و به تلاش و تمرین های پیوسته و همچنین رعایت دقیق استانداردهای نوازندگی بستگی دارد. اما وقتی حرف از آموزش ساده تار می زنیم؛ منظور بر این است که تجربه مدرس در انتقال مفاهیم، راحت ترین راه را برای درک و یادگیری هنرجو به وجود آورد. متد استاد اقبال به شیوه ای است که با بیانی گویا و روان، کلیه مراحل را قدم به قدم به صورت جامع و تفصیلی ارائه می کند. یادگیری تار با استفاده از ویدیوهای آموزشی ایشان بسیار راحت و لذت بخش است. آموزش ایشان بر اساس صفر تا صد می باشد. هیچ کجا هنرجو را رها نکرده و درس ها را به صورت اکمل تدریس می کند.

آموزش تار در منزل

با استفاده از دوره های آموزش تار، بدون نیاز به هر منبع آموزشی دیگر می توانید به راحتی در منزل به یادگیری بپردازید. رابط کاربری وبسایت نت به نت برای دستیابی به ویدیوهای آموزشی بسیار ساده است و با چند کلیک ساده هر آنچه که بخواهید را در اختیار خواهید داشت.

آموزش نت خوانی برای تار

نت خوانی مهارتی است که همه هنرجویان برای یادگیری هر سازی باید تا حد مورد نیاز با آن آشنایی داشته باشند. نت خوانی بحث بسیار گسترده ایست. نت خوانی مثل سواد خواندن و نوشتن است. یکی خواندن و نوشتن را فقط برای امور روزمره می خواهد، دیگری برای شغل تخصصی خود مجبور است تا عمق قواعد دستوری و اصول نگارشی و ادبی نفوذ کند. ما برای یادگیری تار باید تا حد معمول نت خوانی را یاد بگیریم. به خاطر همین در طول دوره های آموزشی و به موازات درس ها، خود به خود با اصول نت خوانی آشنا می شویم و مدرس هر سری تمرین ها را نت خوانی کرده و نکات جدید را باز گو می کند. پس برای آموزش نت خوانی نیاز به کلاس های جداگانه ای نیست و طی دوره های آموزشی این مهارت را به دست می آوریم. 

کانال آموزش تار

چنانچه در کانال آموزش سه تار و تار وبسایت نت به نت عضو شوید، همواره همگام با روند آموزش ها خواهید بود. از کلیه اطلاع رسانی ها و اخبار سایت مثل انتشار پست ها و پکیج های آموزشی جدید، تخفیف ها، سیکل آموزشی و... با خبر می شوید. کانال تلگرام ما بیشتر جنبه اطلاع رسانی دارد و عضویت در آن برای هنرجویان خالی از لطف نخواهد بود. در نوار زیر آدرس کانال را مشاهده می کنید. با کلیک بر روی عکس مستقیما وارد این کانال خواهید شد. البته با توجه به فیلترینگ، بهتر است آدرس کانال را یادداشت کرده، سپس در سرچ تلگرام وارد کنید.