مختصری از تاریخچه و ماهیت ساز تنبک

تنبک مهم ترین ساز کوبه ای پوستی ایرانی است که دارای قدمت زیادی در بین سازها می باشد. سابقه تاریخی آن را حتی به پیش از اسلام می دانند. تا همین چند دهه گذشته تکنیک خاصی در تنبک نوازی مطرح نبوده و بیشتر برای طراحی ریتم و ضرب گیری استفاده می شده. اما امروزه استفاده از این ساز بسیار گسترده شده و برخلاف گذشته که فقط برای همراهی با دیگر سازها استفاده می گشت، اکنون تبدیل به یک ساز مناسب حتی برای تکنوازی تبدیل شده است. استاد حسین تهرانی (از شاگردان استاد ابوالحسن صبا) نخستین کسی بود که ابداعات و تکنیکهای نابی را در از دل تنبک در کشید و نوازندگی با آن را با تحولات شگرفی مواجه ساخت. شاید ظاهر یک تنبک ساده به نظر برسد اما یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مراحل ساخت را به خود می طلبد. از آنجا که وزن در موسیقی سنتی ایرانی بسیار پر اهمیت است، نقش این ساز روز به روز در این سبک از موسیقی پر رنگ تر میشود. اهمیت این ساز در ارکستر های امروزی بیش از گذشته مشاهده می شود.

آموزش تنبک در وب سایت نت به نت

ساختمان تنبک

 تنبک یک ساز جام شکل است که سطح مقطع آن توسط پوست حیواناتی نظیر بز، شتر، گوساله و... پوشانده می گردد. بدنه تنبک از چوب ساخته می شود. هر چند در گذشته از سفال و حتی برخی فلزات نیز برای ساخت آن استفاده می کردند. اجزای یک تنبک شامل

 پوست

دهانه بزرگ

دهانه کوچک (کالیبر)

 تنه

 پا

 گلویی (نفیر)

می باشد. در نوازندگی با این ساز همچون پیانو مهارت استفاده از هر در هر ۱۰ انگشت نیاز است. به خاطر همین تبدیل شدن به نوازنده حرفه ای تنبک، بر خلاف تصور احتیاج به سالها ممارست و تمرین دارد. در این ساز با ضرباتی که به نقاط مختلف پوست و کناره های بدنه نواخته می شود امواج صوتی در داخل تنه تقویت شده و از راه گلویی خارج می گردد.

ریشه نام تنبک

اسامی زیادی را به این ساز تا به حال نسبت داده اند و تا به حال نیز به توافق بر سر نام اصلی این ساز نرسیده اند. دمبلک، دنبک، تنبک، تمبک تنها برخی از اسامی این ساز بوده است. البته همه اسم ها به مرور کنار رفته و فقط تنبک و تمبک به کار گرفته می شود. برخی می گویند در اصل این تنبک بوده که به خاطر قلب به میم حرف نون، واژه تمبک به وجود آمده. مثل واژه هایی همچون پنبه، شنبه، سنباده و... که در گویش تبدیل به پمبه، شمبه، سمباده و... می شود. اما برخی با ذکر یک دلیل منطقی آن را رد می کنند. چرا که دو حرکت از پنج حرکت اصلی در نوازندگی تنبک، تم و بک نام دارد که وجه تسمیه آن را به این دو نام نسبت می دهند.

یادگیری تنبک

برای یادگیری تنبک مثل هر ساز دیگر ابتدا باید ابزار اصلی یعنی خود ساز را تهیه نمود. یادگیری به صورت خود آموز تقریبا امکان پذیر نیست. برای یادگیری حتما باید زیر نظر یک استاد چه به صورت حضوری، و چه به شکل مجازی آموزش دید. جلسات نخست مربوط به آموزش طرز صحیح نشستن و نحوه قرار گیری این ساز روی پاها و محل جایگیری دست ها و انگشتها بر روی آن می باشد. هر ده انگشت در تنبک نوازی مورد استفاده قرار می گیرد. این در حالیست که دست چپ بیشتر روی ساز ثابت می ماند و با دست راست مانورها و تکنیک های ویژه پیاده می گردد. بعد از یادگیری اصول اولیه، نوبت به یادگیری حرکات اصلی تنبک نوازی می باشد که شامل پنج حرکت به نام های تُم، بک، ریز راست، ریز چپ و بشکن (پِلنگ) می باشد.

اساتید بزرگ تنبک نواز

در دوره های مختلف استادان زیادی در حیطه ساز تنبک فعالیت داشته اند. از اساتید بزرگ قدما می توان از ابوالحسن صبا، مهدی قیاسی، رضا روانبخش، عبدالله دوامی، رضاقلی خان نوروزی، شعبان قناری، حاجی خان ضرب گیر و... نام برد.

از نوازنده های معاصر هم میتوان به اساتیدی همچون حسین تهرانی، جهانگیر ملک، بهمن رجبی، ناصر فرهنگ فر، مرتضی اعیان، محمد اسماعیلی، داریوش رفیعی، جمشید محبی، همایون شجریان، حمید قنبری و... اشاره نمود.

آموزش تنبک در وبسایت نت به نت

به تازگی در کنار آموزش سه تار و سنتور، در بخشی از وبسایت نُت به نُت آموزش قدم به قدم تنبک نیز برای علاقه مندان راه اندازی شده که در آن استاد امین صادق پور در قالب ویدئوهایی با کیفیت و گویشی روان به صورت هفتگی جلسات پر ثمری را ارائه می نمایند. به علاقه مندان توصیه می شود برای آشنایی، یکی دو جلسه از آن را در وبسایت نت به نت مشاهده نمایند.

مشاهده بخش ابتدایی آموزش تنبک