برطرف کردن گِز زدن در سه تار

گز زدن از موارد  نامطلوب در نوازندگی است.خیلی از هنرجویان علت را می پرسند. از همین رو قصد دارم مواردی که باعث گز زدن سیم سه تار می شود را برایتان عنوان کنم. پیش از آنکه عیب های کلّی را خدمتتان عرض کنم، متذکر میشوم دقت فرمایید کوک سازتان خیلی پایین نباشد. وقتی کوک ساز پایین باشد و مضرابی قوی به آن بزنید به دلیل ارتعاش زیاد، آن سیم گز خواهد زد و شما به غلط تصور میکنید سازتان ایراد دارد. و اما نکاتی که خودتان باید بررسی کنید:

1 – از زیر سیم ها تمام پرده های ساز را مشاهده کنید. بعضی پرده ها به دلیل انگشت گذاری مکرّر ساییده می شوند و پایین تر میروند. لذا پرده های کناری آن بالاتر خواهند بود و هنگامی که آن پرده ساییده شده را میگیرید "گز" میزند. و یا اینکه پرده ای ریش ریش شده است و در حال پاره شدن است. چنانچه شاهد چنین مواردی بودید، پرده مورد نظر را تعویض کنید.

2 – خرک را با دقت بررسی کنید. سیم ها می بایست دقیقا روی خرک باشد. گاهی شکاف روی خرک عمق کمی دارد و بر اثر ارتعاش، آن سیم گز می زند. با یک اره مویی یا چاقوی اره ای در حد نیم میلیمتر عمق شکاف را بیشتر کنید.

3 – شیطانک را هم مثل خرک بررسی کنید. مطمئن شوید سیم ها داخل شیار شیطانک باشند. اگر عمق شکاف آن کم بود، با چاقو اره ای یا اره مویی کمی عمق شکاف را بیشتر کنید.

4 – سیم گیر سه تار را بررسی کنید. احتمال میرود موقع بستن سیم ساز، دو سیم را داخل یک شکاف انداخته باشید. ارتعاش حاصل از یک سیم، روی سیم دیگر تاثیر خواهد گذاشت و سیم گز خواهد زد.

مواردی که خدمتتان عنوان کردم دلایل اصلی گز زدن سیم سه تار است که با کمی دقت می توانید مشکل را پیدا کنید و خودتان آن را مرتفع کنید. اگر با بررسی ساز، این مواردی که گفتم را مشاهده نکردید اما باز هم سازتان صدای گز داد، احتمال تاب برداشتن دسته و یا پایین رفتن خرک روی صفحه می رود. این ها تعمیرات تخصصی است که حتما یک استاد کار بلد باید آن را رفع عیب کند و کار شما نیست.

تنظیم کردن خرک سه تار

خرک سه تار و تار نقش مهمی در تولید صدای ساز دارد. خرک در دو وضعیت میتواند بر صدای سه تار تاثیر بگذارد.

1 – ارتفاع خرک

هرچه ارتفاع خرک بیشتر باشد فاصله آن با صفحه کم میشود و ارتعاش کمتری را به صفحه منتقل می کند. 80 درصد کیفیت صدای ساز به صفحه بستگی دارد، اگر ارتفاع خرک زیاد باشد صدای ضعیف شده به خرک برخورد میکند و بازتاب و انعکاس خوبی از صفحه نخواهد داشت. پس پیشنهاد میکنم خرک سه تار خود را بررسی کنید. با خط کش و یا کولیس اندازه بگیرید، ارتفاع آن بایستی بین 6 الی 7 میلیمتر باشد.

2-عقب یا جلو بودن خرک

اگر میخواهید جای استاندارد خرک را روی صفحه سه تار پیدا کنید، سه انگشت خود را بین خرک و قسمت انتهایی ساز قرار دهید. اندازه نرمال آن را طبق این الگو تنظیم کنید. اگر بیشتر بود خرک را به عقب بکشید و اگر کمتر بود خرک را بالاتر ببرید. عقب یا جلو بودن خرک نقش بسیار مهمی در زیر یا بم بودن صدای سازتان خواهد داشت.

چگونه ارتفاع خرک سه تار را تنظیم کنیم

فقط در صورتی که دستی در کار فنی دارید کاری که میگوییم را انجام دهید در غیر این صورت امکان دارد خرک سازتان را معیوب کنید. با توجه به مطالبی که در بالا عنوان کردم، چنانچه حس کردید ارتفاع خرک زیاد است، آن را از زیر سیمها خیلی آرام بیرون بیاورید. سپس با سمباده نرم یا همان سمباده چوب، به صورت خیلی ملایم و یک دست آن را بسایید. دقت کنید همه جای خرک به صورت یکنواخت ساییده شود. برای این کار، پیشنهاد می کنم سمباده را روی سطحی صاف قرار داده و خرک را روی آن بکشید و هر از چند گاهی با خط کش یا کولیس آن را اندازه بگیرید تا ارتفاع آن به 6 الی 7 میلیمتر برسد. بعد از اینکه ارتفاع خرک به اندازه نرمال رسید، با دستمالی خشک زیر خرک را پاک کنید تا خاکه های چوب زیر آن نمانده باشد. سپس خیلی آرام تک تک سیم ها را بلند کرده و خرک را زیر آنها قرار داده و سیم ها را در شیارهای مخصوص به خود ثابت کنید.

 و در پایان ویدیوی کامل فوق را تماشا کنید تا به صورت عملی نحوه برطرف کردن گز زدن در سه تار را یاد بگیرید.