آموزش جامع مضراب زدن در سه تار

مضراب زدن قلب تپنده سه تار نوازی است. مضراب زدن یعنی برخورد ناخن انگشت اشاره به سیمها و ایجاد صدا در سه تار. اگر قرار است نوازندگی اصولی با صدایی دلپذیر داشته باشیم، باید شیوه مضراب زدن در سه تار را به خوبی یاد بگیریم. علی اقبال در این ویدیو تمامی جزئیات مورد نیاز برای مضراب زدن صحیح را به شما آموزش می دهد.

مضراب راست و مضراب چپ در سه تار

مضراب راست در واقع همان مضراب اصلی سه تار است كه با عدد «هشت» فارسی نشان داده می‌شود. معمولاً قدرت مضراب راست قوی‌‌تر است زيرا از بالا به پایین می‌آيد و ضربه را می‌زند . مضراب چپ همان برگشت مضراب راست است كه با عدد «هفت» فارسی نشان داده می شود، به این صورت که پشت ناخن به سيم ضربه می‌زند و روبه بيرون دست حركت می‌كند، شدت مضراب چپ معمولاً كمتر از مضراب راست است. در شکل زیر علامت‌های مضراب راست و چپ را مشاهده می‌کنید.

در ادامه مطلب نیز نکات مهمی در رابطه با مضراب زدن در سه تار را برای شما شرح می دهیم.

روش صحیح مضراب سه تار

1- مکان صحیح انگشتان برای مضراب زدن

اولين نکته مهم اين است که هنگام مضراب زدن حتما انگشت کوچک، انگشت حلقه و انگشت شصت باید روی صفحه ثابت باشند. دوم آنکه دستتان را مانند شکل زير به حالت جمع شدگی روی صفحه قرار دهید. انگشت ميانی و انگشت سبابه، هم زمان با هم بالا می‌آید و بعد باهم پایین می‌آیند، پس از بازگشت، انگشت سبابه به سیم ضربه می‌زند و گذر می‌کند. انگشت ميانی همان جای اول خود باقی می‌ماند.

2- مکان صحیح دست برای مضراب سه تار

برای نوازندگی صحیح ساز سه تار، وضعیت دست‌ها و جای قرارگیری دست برای مضراب زدن سه تار، بسیار اهمیت دارد و هنرجویان زيادی معمولاً این سؤال را مطرح می‌کنند که دقیقا کجای صفحه سه تار باید مضراب بزنیم؟ و آیا تفاوتی دارد که مضراب نزدیک خرک بخورد یا نزدیک دسته ساز؟ پس این مطلب را با دقت بخوانید که در آن به نکات مهم و جالبی درباره مکان صحیح دست برای مضراب سه تار اشاره کرده‌ایم.

اساساً جای قرار گیری دست برای مضراب زدن سه تار، وسط صفحه است. ابتدا به دستتان یک حالت مورب بدهید به شکلی که ناخن ضربه را بزند و رد بشود. ناخن‌هایتان را اصولی سوهان بزنید تا به سیم، گیر نکند.

در تصاویر زیر مکان صحیح و غلط قرار گیری دست روی صفحه برای مضراب زدن به شما نمایش داده شده است.

پاسخ به سوالات مهم در مورد مضراب سه تار

چرا گاهی نوازندگان مکان مضراب زدن را عوض می‌کنند؟

این نوع تغییر جای مضراب، خودش یک تکنیک محسوب می‌شود. بعضی مواقع نیاز دارید برای بیان احساسات خود، صدا را زیرتر یا بم تر کنید. طبق گفته های بالا، اگر مضراب را در «گلوگاه» نزدیک دسته بزنید، صدای بم‌تری از سیم‌ها شنیده می‌شود و اگر مضراب نزدیک خرک بخورد صدای زیرتری ایجاد می‌شود. تغییرات مضراب زدن یک روش سلیقه‌ای است. بعضی از نوازندگان سه تار، حتی به سبک مضراب تار با پشت ناخن به سیم‌ها زخمه می‌زنند و بعضی دیگر به سبک ساز تنبور، ساز سه تار را می‌نوازند و باید بدانید که نوازندگان فقط جهت ایجاد احساس‌های مختلف در قطعه خود از این روش‌ها استفاده می‌کنند. پس یادتان نرود مضراب اصلی سه تار باید در مرکز صفحه بخورد تا صدایی نرمال ایجاد شود.

با چه قدرتی باید به سیم ها مضراب بزنیم؟

برای زدن مضراب به نیروی خاصی نياز نیست، چون استفاده از نيروی بيش از حد باعث خستگی زود هنگام مفصل انگشت می‌شود. بهترین حالت برای مضراب زدن استفاده از سنگینی و وزن انگشت «سبابه» است. مضراب راست همیشه قوی‌تر از مضراب چپ اجرا می‌شود. عزیزان دقت نمایید، قوی بودن مضراب سه تار ارتباطی با محکم زدن ندارد. زمانی صدای حجیم و اصطلاحاً پخته ایجاد می‌شود که بتوانید وزن انگشت را توسط سر ناخن به سیم‌ها منتقل کنید. اگر ناخن ندارید یا ناخنتان کوتاه است از مضراب، خصوصاً مضراب‌های سیمی استفاده کنید زیرا شفافیت صدای ساز بیشتر می‌شود.

انرژی انگشت اشاره جهت مضراب از كجا تأمين می شود؟

سعی کنید انرژی حرکت مضراب از پایه انگشت شروع شود و از بند وسطی انگشت خم شود. بعضی دوستان به اشتباه با بند آخر انگشت «نوک ناخن» مضراب می‌زنند. این مضراب ناقص است و صدای پر قدرتی از ساز ایجاد نخواهد شد.  انرژی انگشت اشاره بايد از مفصل اصلی كه پایین‌ترين قسمت انگشت «طرف خود دست» است تأمين شود. بعد كه انگشت كامل بالا آمد، سنگينی وزن انگشت به شتاب آن كمك می‌كند، حالا انگشتی كه با انرژی مفصل حركت را آغاز كرده و وزن خود انگشت هم چاشنی آن شده پايين می‌آيد و به سيم برخورد می كند. وقتی كه ناخن به سيم برخورد کرد حالا مفصل وسطی خم می‌شود و انگشت جمع می‌شود و به انتها می‌رود.

همچنين لازم است هنگام نوازندگی، نکات لازم برای اينکه هنگام نواختن، ناخن به سیم کناری صفحه ساز نخورد، را رعايت کنيد.

چه کنيم تا هنگام نوازندگی سه تار، مضراب به سيم کناری برخورد نکند؟

برای بسیاری از هنرجویان و نوازندگان سه تار پیش آمده است که هنگامی که مضراب می زنند، ناخن به سيم كناری برخورد می کند. از آنجا که در ساز سه تار، سيم ها به صورتی کوک شده است كه در كنار هم هارمونی و هماهنگی دارند، با برخورد ناخن به سيم كناری اتفاق خاصی نمی افتد. به عنوان مثال اگر از بالا (سيم های بم) ناخنتان را به ترتیب روی همه سيم ها بزنيد، صدایی هماهنگ و مطلوب خواهيد شنيد.

اما اكثر اساتيد معتقد هستند برای نوازندگی بهتر و حرفه ای، سعی کنید مضراب راست را فقط به سيم مورد نظر بزنيد اما اگر به سيم كناری هم برخورد کرد، اتفاق خاصی نمی افتد و چيزی نيست كه حساسیتی برای شما ايجاد كند و ذهنتان را درگير كند. اگرچه قطعاً اگر فقط به سيم مورد نظر مضراب بزنيد، صدایی که از ساز می شنوید، زيباتر می شود. تصور كنيد هنگامی که یک قطعه چهار مضراب يا یک رِنگ می نوازيم كه سرعت قطعه بالاست؛ در اين مورد به سيم اول مضراب های راست و چپ سريع می خورد و حتی به سيم دوم هم كه كنار سيم اول است برخورد می کند، در این حالت خواهیم دید که چندان اتفاق خاصی نمی افتد و آسیب چندانی به زیبایی قطعه نمی رساند؛ زیرا ساختار صدای سه تار و نوع جنس صدای آن به صورت (پُر) و حجيم است.

در مواقعی كه در حال نوازندگی یک قطعه احساسی هستید و یا هنگامی که لازم است تک صدایی از یک نت خاص ایجاد کنید بايد با مضراب های خفيف و كنترل شده فقط روی سيم مورد نظر تمركز كنيد كه البته موضوع هم سليقه ای است و هم بستگی به احساس شما دارد كه به اين سبک مضراب بزنيد يا نه!

همچنین در مورد مضراب چپ هيچ محدوديتی وجود ندارد. از آنجا که مضراب چپ در برگشت مضراب راست است به همه سيمها خواهد خورد و هيچ اشکال خاصی ایجاد نمی کند پس در مورد مضراب چپ می توانید راحت باشيد و هر طور برای خودتان راحت خواهد بود، بنوازید.

لینک مفید: ناخن نوازنده سه تار