آشنایی کامل با دستگاه سه گاه

در ادامه پادکستهای آشنایی با دستگاههای موسیقی ایرانی، در این پادکست به شرح و توصیف دستگاه "سه گاه"، عروس دستگاه های موسیقی پرداخته می شود. سه گاه از دستگاههای قدیمی موسیقی ایرانی است. هر چند تا مدتها، این دستگاه در قالب مقام شناخته می شده، ولی از دیرباز تا کنون در قلب موسیقی ایران جای داشته و از محبوبیت بالایی نیز بین هنردوستان برخوردار می باشد. تعاریف زیادی نسبت به این دستگاه صورت گرفته است. به عنوان مثال فرصت شیرازی در کتاب بحور الالحان، دستگاه سه گاه را برگرفته از مقام حجاز دانسته است. بسیاری از کارشناسان پسوند گاه در سه گاه را به واژه دستگاه (دست+گاه، اشاره به انگشت گذاری روی ساز) نسبت داده اند.  دستگاه سه گاه فوق العاده حزن انگیز است و با غم لطیفی که در دل خود جای داده، توانسته پیوند عمیقی را با مردم این مرز و بوم برقرار نماید. از دید روح الله خالقی، این دستگاه یادآور مصائب و درد و آلام مردم ایران می باشد. برخی از کارشناسان و پژوهشگران موسیقی، دستگاه سه گاه را بسیار به دستگاه شور نزدیک دانسته و گاه آن را در ردیف دستگاهی شور قرار می دهند. علت این امر به دانگها و فواصل مشترک بین این دو دستگاه بر می گردد. از مهمترین  گوشه های دستگاه سه گاه می توان به گوشه های درآمد، زنگ شتر، زابل، مویه، حصار، مخالف و مغلوب اشاره کرد. این گوشه ها با همین نام در دستگاه چهارگاه نیز وجود دارند، هر چند که از لحاظ ماهیت با یکدیگر تفاوت دارند. گوشه مخالف سه گاه از اهمیت زیادی در موسیقی برخوردار است. مخالف به معنای تغییر مقام در ملودی می باشد که باعث تغییر مد در دستگاه می شود. مخالف سه گاه به قدری قدرتمند است که برخی آنرا مستعد احراز به عنوان یک دستگاه مستقل می دانند. آواز مخالف سه گاه به تعبیری نهیب زن و هجومی است و اجرای آن در دانگ آخر صورت می گیرد. همچنین در پرده گردانی سه گاه نقش بسیار پر رنگی دارد. شرح کامل دستگاه سه گاه را می توانید از زبان همکار ما در وبسایت نت به نت، خانم هانیه قانعی بشنوید. در هفته های آینده نیز سایر دستگاههای موسیقی اصیل ایرانی، مورد نقد و بررسی قرار خواهند گرفت. با ما همراه باشید.