آشنایی با توپلت ها (تقسیمات چند تایی) در موسیقی

آشنایی با توپلت ها (تقسیمات چند تایی) در موسیقی

در تئوری موسیقی، زمان بندی دقیق نت ها یکی از اصول اساسی در اجرای صحیح قطعات است. اما گاهی اوقات آهنگسازان و نوازندگان برای ایجاد تنوع ریتمیک و حس پویاتر در اجرا، از الگوهای تقسیم بندی نامتقارن استفاده می کنند. یکی از این الگوهای خاص توپلت (Tuplet) است که به نت هایی اشاره دارد که به صورت غیرمعمول تقسیم می شوند. ساده ترین نمونه آن تریوله (Triplet) است که سه نت را در زمانی اجرا می کند که معمولا برای دو نت در همان ارزش زمانی در نظر گرفته می شود. اما توپلت ها فقط به تریوله محدود نمی شوند و در ترکیب های مختلفی مانند کادروپلت (چهارتایی)، کوینتوپلت (پنج تایی)، سپتوپلت (هفت تایی) و غیره ظاهر می شوند. در این مقاله، توپلت ها را به طور کامل بررسی می کنیم و نحوه خواندن و اجرای آن ها را توضیح خواهیم داد.

توپلت به زبان ساده

در تقسیمات معمولی ریتم که آنها را به عنوان ضرب های میزان میشناسیم، هر نت به طور مساوی به بخش های کوچک تر تقسیم می شود. به بیان ساده تر، هر میزان از تعدادی ضرب مساوی تشکیل شده است. تعداد این ضرب ها توسط صورت کسر میزان و ارزش زمانی هر ضرب توسط مخرج آن مشخص می شود. برای مثال، در میزان سه چهارم، عدد ۳ در صورت نشان می دهد که میزان از سه ضرب تشکیل شده و عدد ۴ در مخرج مشخص می کند که هر ضرب کششی معادل یک نت سیاه دارد. می دانیم که در هر ضرب، نت ها می توانند به واحد های کوچکتری تقسیم شوند. در این مثال نت سیاه در یک ضرب می تواند به دو نت چنگ یا حتی 4 نت دولاچنگ تقسیم شود. اما؛

گاهی پیش می آید که یک ضرب به تعداد نامتعارفی از نت ها تقسیم می شود که با الگوی استاندارد کسر میزان هم خوانی ندارد. به این تقسیم بندی نامعمول، تقسیم چندتایی یا توپلت گفته می شود. به عبارت دیگر، توپلت ها باعث می شوند تعداد نت های اجراشده در یک ضرب یا میزان، از الگوی رایج آن میزان پیروی نکنند.

برقراری معادله میزان در هر حالتی از تقسیمات چندتایی

دقت داشته باشید که در خصوص تقسیمات چندتایی، ارزش زمانی ضرب ها به هیچ عنوان تغییر نمی کند. همواره در معادله میزان، برابر بودن ارزش زمانی ضرب ها با کسر میزان قطعیتی حتمی دارد. مثلا در کسر میزان دو چهارم، میزان قطعا از دو ضربی تشکیل شده که ارزش زمانی هر ضرب آن برابر با کشش یک نت سیاه است.

توپلت ها به ما اجازه می دهند که در یکی از ضرب ها به هر دوی آنها، مثلا به جای دو نت چنگ (معادل یک نت سیاه)؛ سه نت چنگ اجرا کنیم. یک نوع ساختار شکنی تکنیکی که به شکستگی ریتم و جذابیت آن (البته نه در هر جایی) منجر می شود.

انواع توپلت ها:

دوئوله (Duplet) یا دوتایی:

در میزان های ترکیبی (مانند 6/8)، هر ضرب معمولا به سه نت تقسیم می شود. اما در دوئوله، ضرب به دو نت مساوی تقسیم می گردد. به عنوان مثال، دو نت چنگ در زمانی اجرا می شوند که معمولا برای سه نت چنگ در نظر گرفته شده است.

تریوله (Triplet) سه تایی:

در میزان های ساده (مانند 4/4)، هر ضرب به دو نت مساوی تقسیم می شود. اما در تریوله، ضرب به سه نت مساوی تقسیم می گردد. به عنوان مثال، سه نت چنگ در زمانی اجرا می شوند که معمولا برای دو نت چنگ در نظر گرفته شده است. به عبارتی تریوله برعکس دوئوله عمل می کند.

کوادروپلت (Quadruplet) یا چهارتایی:

این توپلت شامل چهار نت است که در زمانی معادل سه نت مشابه اجرا می شوند. برای مثال، چهار نت چنگ در زمانی برابر با سه نت چنگ نواخته می شوند.

کوینتوپلت (Quintuplet) یا پنج تایی:

در این حالت، پنج نت در زمانی معادل چهار نت مشابه اجرا می شوند. به عنوان مثال، پنج نت چنگ در زمانی برابر با چهار نت چنگ نواخته می شوند.

سکستوپلت (Sextuplet) یا شش تایی:

یک نوع تقسیم شش بر چهار که به ما می گوید 6 نت را در حد فاصل چهار نت می بایست اجرا کنیم. مثلا در یک ضرب میزان، به جای 4 نت چنگ، در همان زمان 6 نت چنگ اجرا می شود. دقیقا برعکس کوادروپلت.

سپتوپلت (Septuplet) یا هفت تایی:

هفت نت در زمانی اجرا می شود که معمولا به چهار نت اختصاص داده شده است.

این تقسیم بندی های غیرمعمول، حس ریتمی خاصی به قطعات می بخشند که در موسیقی کلاسیک، جَز، راک و حتی موسیقی مدرن الکترونیک مورد استفاده قرار می گیرد.

چگونه توپلت ها را تشخیص دهیم؟

در نت نویسی موسیقی، توپلت ها با یک قلاب یا کمان که عددی روی آن نوشته شده مشخص می شوند. این عدد نشان می دهد که چند نت در بازه زمانی خاص اجرا می شوند. البته اکثر مواقع به درج عدد اکتفا می شود و کمان ها را بیشتر در مواقعی که نت ها جدا از هم (یعنی با کشش زمانی متفاوت) باشند مورد استفاده می گیرد.

مثالا در تصویر زیر تریوله چنگ را می بینید که سه چنگ با یک عدد ۳ روی آن مشخص می شود.

همچنین در تصویر زیر تریوله را می بنید که بین نت های متفاوت از نظر دیرند یا کشش زمانی با قلاب (کمان و عدد) مشخص شده است.

این نشانه گذاری ها به نوازنده می گویند که این نت ها باید به طور مساوی در آن بازه زمانی جای بگیرند، حتی اگر از تقسیم بندی های معمولی پیروی نکنند.

اجرای توپلت ها

اجرای توپلت ها ممکن است برای نوازندگان مبتدی چالش برانگیز باشد، زیرا نیاز به تقسیم غیرمعمول ضرب ها دارد. در اینجا چند روش متداول برای تمرین و تسلط بر توپلت ها آورده شده است:

استفاده از مترونوم:

ابتدا با شمارش معمولی ضرب ها تمرین کنید، سپس با مترونوم توپلت ها را اجرا کرده و اطمینان حاصل کنید که به درستی در زمان بندی میزان قرار می گیرند.

آموزش عملی کار با مترونوم در موسیقی

تقسیم شنیداری و شمارش ریتمی:

یکی از روش های مؤثر، استفاده از شمارش کلامی متناسب با توپلت موردنظر است. به عنوان مثال، برای تریوله می توان از شمارش "یک-و-دو" استفاده کرد. برای کوادروپلت "یک-و-دو-و". این روش کمک می کند تا نوازنده توپلت را درک کرده و اجرا کند.

اجرای تدریجی:

توپلت ها را ابتدا با سرعت پایین اجرا کنید تا کاملا درک شوند، سپس به تدریج سرعت را افزایش دهید. این کار به مغز و عضلات شما کمک می کند که الگوی جدید را بهتر جذب کنند.

تمرین همراه با قطعات موسیقی:

گوش دادن به قطعاتی که در آن ها از توپلت استفاده شده و تمرین همراه با آن ها می تواند به درک شهودی و عملی توپلت ها کمک کند.

کاربرد توپلت ها در موسیقی

توپلت ها نقش مهمی در خلق تنوع ریتمیک و حس پویایی در موسیقی دارند. مثلا قطعه های شش هشتمی که در میزان های آن تقسیم چندتایی دوئوله به کار می رود، در موسیقی رو حوضی قدیم یا در پیش پرده خوانی نمایش بسیار مورد استفاده قرار می گرفت. استاد نام آور سینما و تلوزیون، مرحوم مرتضی احمدی از این سبک موسیقی به طور شاخص در آثار خود استفاده می کرده است. آهنگسازانی مانند شوپن و لیست از تریوله ها و کوینتوپلت ها برای ایجاد ملودی های روان استفاده کرده اند. یا در موسیقی جَز توپلت ها در بداهه نوازی برای تغییر حس ضرب و ایجاد پیچیدگی ریتمی به کار می روند. در سبک هایی مانند پراگرسیو راک و متال، توپلت ها برای ایجاد ریتم های نامتعارف استفاده می شوند. همچنین در موسیقی فیلم و بازی های ویدیویی، برخی آهنگسازان از توپلت ها برای ایجاد حس تعلیق و هیجان استفاده می کنند.

نتیجه گیری

توپلت ها یکی از ابزارهای قدرتمند در موسیقی برای ایجاد تنوع ریتمیک و پویایی هستند. از تریوله های رایج گرفته تا ترکیب های پیچیده تر مانند کوینتوپلت و سپتوپلت، همه این الگوها می توانند اجرای موسیقی را جذاب تر کنند. درک و تمرین توپلت ها ممکن است در ابتدا دشوار به نظر برسد، اما با تمرین مداوم و استفاده از مترونوم، می توان به اجرای دقیق آن ها مسلط شد. اگر نوازنده یا آهنگساز هستید، پیشنهاد می کنیم توپلت ها را در تمرینات خود بگنجانید تا به ریتم های متنوع تری دست پیدا کنید.

نظر شما چیست؟ آیا تا به حال در اجرای موسیقی خود از توپلت ها استفاده کرده اید؟ تجربیات خود را با ما در میان بگذارید!

آموزش تئوری موسیقی با تدریس استاد مینا صابری