با سلام و درود حضور شما هنرجویان و علاقمندان به موسیقی در وب سایت نت به نت. در این مقاله آموزشی، شما عزیزان با مجموعه‌ای از تکنیک‌های مضراب و انگشت گذاری در سازهای تار و سه تار آشنا خواهيد شد. در حالت کلی تکنیک‌های تار و سه تار را می‌ توان به دو بخش تکنیکهای دست راست و تکنیکهای دست چپ تقسیم کرد که در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد.  تکنیکهای دست راست را به انواع مضراب و تکنیکهای دست چپ را به انواع انگشت گذاری اختصاص میدهیم. جدای از نام تکنیک میتوان نام «زینت» را برای برخی موارد به کار برد. علت اینکه میگوییم زینت، این است که با پیاده سازی آنها روی نت ها، حس بهتری را در هنگام نواختن ایجاد میکنید و این باعث میشود خودتان و مخاطبی که آهنگ شما را میشنود، بیشتر لذت ببرد. در اینجا برای شما نقاشی را مثال میزنم. تصور کنید یک نقاش طرحی را به صورت ساده و بدون رنگ و سایه بکشد و طرح خام را به شما نشان بدهد، آن طرح فاقد حس و حال و روح اثر خواهد بود اما اگر آن طرح را رنگ آمیزی کند و سایه  روشن های آن را ایجاد کند، آن طرح روح میگیرد و دیدن آن برای شما لذت بخش تر و قابل درک تر خواهد بود. زینت در تار و سه تار هم نقش همان رنگبندی در نقاشی را دارد. اکنون به تفصیل انواع تکنیک مضراب و انگشت گذاری را برای شما  عزيزان بیان میکنم. دقت داشته باشید که همراه مطالب هر قسمت، ویدیوی آموزشی را نیز مشاهده فرمایید.

 

شروع آموزش سه تار در وبسایت نت به نت

 

تکنیکهای مضراب در تار و سه تار

در آغاز لازم است حضورتان متذکر شوم که بطور کلی تمام تکنیکهای تار و سه تار مشترک است و تنها تفاوتی که دارند در مضراب راست و چپ می باشد.

 

مضراب راست و چپ در سه تار:

در سه تار مضراب راست از پایین به بالا می آید اما مضراب تار از بالا به پایین می‌آید. این موضوع در مورد مضراب چپ هم صدق میکند. در سه تار مضراب چپ از بالا به پایین می آید و در تار از پایین به بالا می آید. به زبان ساده تر مضراب چپ همان برگشت مضراب راست است.

 

 

مضراب ریز در سه تار:

مضراب ریز را میتوان به این صورت تعریف کرد که مضراب ریز تسلسلی است از راست و چپ های پیاپی در یک زمان مشخص. علامت مشخصه مضراب ریز به صورت حرف T  انگلیسی میباشد. به عنوان مثال اگر روی یک نت « سفید » این علامت قرار گرفت به اندازه 2 ثانیه ریز میزنید. سرعت راست و چپ ها بستگی به توانایی نوازنده دارد. هرچه سرعت ریز بالاتر باشد، آن نت زیباتر بیان میشود. جهت بهبود مضراب ریز و افزایش کیفیت آن، قبل از اجرای تمریناتتان 10 دقیقه مضراب ریز را تمرین کنید. به این صورت که از سرعت آرام شروع کنید و کم کم به آن سرعت دهید.

 

هر آنچه باید در مورد مضراب ریز بدانيم

 

 

 

 

 

 

مضراب چپ ریز در سه تار:

تکنیکی است که از ترکیب چپ و ریز به وجود می آید و در آن اول مضراب چپ میزنیم سپس  بعد از یک مکث کوتاه « نیم ثانیه » ریز را اجرا میکنیم. دقت نمایید شروع ریزتان با مضراب راست باشد. علامت اختصاری چپ ریز به شکل زیر است.

 

آموزش تار در وب سایت نت به نت

 

 

 

 

برای اطلاع از قیمت انواع ساز سه تار و خرید سه تار اصل اینجا را کلیک کنید

 

مضراب تک ریز در سه تار:

تک ریز که نام دیگرش راست ریز است، برای اجرای این تکنیک، ابتدا یک مضراب راست میزنید و پس از زمان کوتاهی مثلا نیم ثانیه شروع به ریز زدن میکنید. دقت داشته باشید که ریز زدن را با مضراب چپ شروع کنید. 

 

 

 

 

مضراب درّاب در سه تار: 

به سه مضراب «راست، چپ، راست»  به صورت پی در پی  مضراب دراب گفته میشود. مضراب دراب را میتوان روی یک نت یا سه حتی سه نت اجرا کرد. اگر بخواهیم الگویی برای سرعت آن در نظر بگیریم، درّاب با سرعتی معادل سه لاچنگ اجرا میشود. زیبایی مضراب دراب به این است که با سرعت اجرا شود. طبق تئوری اگر بخواهیم به مضراب دراب نگاه کنیم، دو مضراب اول سه لاچنگ اجرا میشوند و نت آخری دولاچنگ خواهد بود.  دربعضی  کتابها علامت دراب به صورت M  انگلیسی و در کتاب ردیف میرزاعبدالله به صورت دو نقطعه  است. علامت ابداعی استاد حسین علیزاده به صورت سه نت «راست - چپ  - راست» سوار بر هم میباشد که میتوان گفت این علامت مطلوبتر است. در شکل ریز علامت های مضراب دراب مشخص شده است. 

 

 

 

مضراب درّاب چپ در سه تار:

تکنیک درّاب چپ، ترکیبی از یک «تک ریز» و یک راست اضافه برآن است. به این صورت که ابتدا یک مضراب راست میزنید و سپس یک « چپ - راست - چپ - راست » متوالی را اجرا میکنید. علامت مشخصه آن به صورت یک علامت درّاب معکوس است .

 

 

 

 

 

مضراب درّاب کنده در سه تار:

روش اجرای این تکنیک به دو صورت است  1- هم زمان « درّاب و کندن » اجرا میشود،  2 - ابتدا درّاب میزنیم  سپس تکنیک کندن را اجرا میکنیم.  

 

 

 

 

مضراب درّاب کمان در سه تار:

این تکنیک تلفیق درّاب و کمان است و به این صورت اجرا میشود که روی مضراب راست آخر درّاب تکنیک کمان را اجرا میکنید. تکنیک «درّاب کمان»  را می توان روی نت های قبلی و بعدی اجرا کرد. در ویدیوی آموزشی، بطور کامل با اجرای این تکنیک آشنا میشوید. علامت مشخصه تکنیک « درّاب کمان » به صورت زیر است. یک علامت کمان که روی آن یک علامت درّاب سوار است. 

 

 

 

 

مضراب شلال در سه تار:

مضراب شلال متشکل از چهار، مضراب  پیوسته میباشد که به صورت « راست – چپ – راست – چپ » اجرا میشود. سه مضراب اولی به عنوان زینت و مضراب آخری به خاتمه دهنده اجرا میشود. در شلال مضراب چپ آخری، قوی تر نواخته میشود. مضراب شلال مضرابی چهار بخشی است که میتوان آن را روی چهار نت اجرا نمود اما معمولاً روی دو نت اجرا میشود. به تعبیری دیگر میتوان با اجرای شلال های پی در پی تشکیل یک چهارمضراب را داد. علامت شلال به صورت دو M  به هم چسبیده است که بیان کننده چهار علامت راست و چپ بهم وصل شده میباشد.  

 

 

آنالیز مضرابهای ریز، درّاب و شلال از دیدگاه تئوری در شکل زیر

 

 

 

 

 

 

تکنیکهای انگشت گذاری در تار و سه تار

 

تکنیک تریل در سه تار و تار:

نام دیگر این تکنیک، ریز اشاره است که معمولا علامت مشخصه آن « tr » است. هرگاه علامت تریل کنار نتی قرار بگیرد، به اندازه کشش همان نت با اشاره های پی در پی به نت بعدی به وسیله مضرابهای راست و چپ اجرا میشود. تریل معمولا با مضراب چپ خاتمه میپذیرد.

تکنیک تریل اصطلاحی است در موسیقی که به آن ریز اشاره نیز گفته می شود. تعریف ساده شده تریل بدین شرح است: هر گاه در خطوط حامل، روی نتی علامت tr درج شود، نوازنده باید آن نت و نت بالاتر را به صورت تند و پیوسته و به اندازه کشش نت اصلی بنوازد. گاه نت نویس می خواهد نت بالاتر را برای اجرای این تکنیک به میزان نیم یا ربع پرده تغییر دهد. در این گونه موارد در قسمت سرکلید و یا روی علامت تریل نت اصلی با درج یکی از علائم تغییر دهنده این مورد را مشخص می کند.

 

 

 

تکنیک اشاره در سه تار:

تکنیک اشاره، به حرکتی بدون مضراب گفته میشود که نت مزبور بدون اینکه مضرابی برایش زده شود، اجرا میشود. یعنی روی نتی که علامت اشاره روی آن قرار دارد مضراب میزنید و سپس با ادامه صدای آن یا همان طنین آن پرده بعدی را میگیرید. اشاره فقط مختص به نت قبل و بعد نیست. میتوان به چند نت قبل و بعد هم اشاره کرد که این بستگی به قطعه ای دارد که مینوازید. جزئیات را داخل نتی که مینوازید برای شما مشخص میکنند. با توجه به شکل زیر مفهوم اشاره را بهتر درک خواهید کرد. دقت کنید نت « لا » با مضراب راست اجرا میکنیم بعد با  ادامه طنین صدای لا به نت « سی » اشاره میکنیم .

 

300 دقیقه ویدئوی آموزشی تئوری موسیقی 
دوره ای که هر نوازنده باید بگذراند

 

 

 

تکنیک اشاره را میتوان یک سر گروه نامید که تکیه و در بعضی مواقع خط اتصال هم به اشاره تبدیل میشود مانند شکل بالا که در قسمت بعد به تفصیل در مورد آن صحبت میکنیم. در مورد علامت مشخصه « اشاره » باید عنوان کنم که استاد حسین علیزاده «نت سر باریک» را در کتابهای آموزشی خود قرار داده اند و در کتاب ردیف میرزا عبدالله از علامت « آکسان » استفاده شده است. توجه داشته باشید اگر سر آکسان سمت راست بود به نت بعدی «نت زیرتر» اشاره میشود و اگر سر آکسان سمت چپ بود به نت قبلی «نت بم تر» اشاره میشود. اگر تعداد نتهایی که قرار است به آن اشاره شود زیاد بود یا قرار بود به فواصل بالاتر اشاره شود، به دلیل درک بالاتر و سهولت در نت نویسی، بهتر است از نت سر باریک برای نگارش نتها استفاده شود. در شکهای پایین تکنیک اشاره به همراه روش اجرای آنها را مشاهده میکنید.  در تصویر اول شکل سمت راست، دو نت سر باریک باید با تکنیک اشاره اجرا شود، یعنی اولی که فا است و معمولی نواخته میشود . اما آن دو نت فا بعدی باید به نت بعدی یعنی « سل » اشاره شود. در شکل سمت چپ علامت « آکسان را میبینید، آنها هم به سل اشاره میشوند. 

 

 

 

 

 

خط اتصال در سه تار: 

خط اتصال یعنی نتی را به نت دیگر وصل کنیم. حال اگر نت مبدأ چنگ یا کوچکتر از آن بود و زیر آنها خط اتصال داشت. به نت مبدأ « اشاره » میکنیم. مانند شکل زیر:

 

 

و اما اگر نت مبدأ سیاه یا بزرگتر از آن بود « مثلا سفید یا گرد»  نت ها را با ریز به هم وصل میکنیم؛ مانند شکل زیر:

 

برای اینکه مطلب را کاملتر بیان کنیم. تصویر دیگری را برایتان آماده کرده ایم. در تصویر زیر، سه نت را مشاهده میکنید که با خط اتصال به نت دیگر وصل شده اند. سمت چپی با ریز معمولی، وسطی با تک ریز و سمت راستی با چپ ریز. همانطور که در بالا اشاره کردیم، اگر نت مبدا سیاه یا بزرگتر از آن بود به وسیله ریز به نت بعد وصل میشود. الان در هر سه شکل نت مبدا سیاه است، پس سیاه را با ریز به چنگ وصل میکنید. 

 

 

 

 

تکنیک تکیه در سه تار:

همانطور که از نام این تکنیک پیداست، باید به نت بعدی تکیه بزنیم و به این صورت اجرا میشود که بعد از نواختن نت اصلی به نت بعدی آن اشاره میکنیم. میتوان به چند نت بعدی هم اشاره کرد، اما بهتر است تکیه فقط روی نت بعدی انجام شود. تکیه زیر مجموعه اشاره است که علامت مشخصه اصلی آن شکل « ساکن » است. اما در بعضی کتابها از آکسان یا در کتاب استاد علیزاده از یک ساکن که یک هفت روی آن سوار شده است استفاده میشود. مانند شکل زیر: 

 

 

نکته: در شکل زیر چند نت به هم پیوسته را نشان میدهد که قرار است تکیه بخورد . از هر نت دو عدد داریم . به عنوان مثال وقتی پرده « ر » را گرفتید و مضراب زدید . به نت بعد یعنی « می » اشاره میکنید. دقت کنید بالای هر هشت نت علامت تکیه دارد. برای بقیه نت ها نیز از همین روش استفاده کنید. 

 

 

 

 

 

تکنیک ویبره یا مالش در سه تار:

ویبره یا مالش، ایجاد نوانس هایی است که  با چپ و راست کردنهای خفیف انگشت روی سیم اتفاق می افتد و صدای نتی را که مینوازیم از حالت خشکی و بی روحی بیرون می آورد. ویبره در سه تارو تار معمولا به صورت افقی انجام میشود یعنی در راستای عرض دسته ساز، اما در سازهایی مثل عود یا یا ویولن که پرده ندارند، ویبره به صورت عمودی در راستای طول دسته انجام میشود. البته انجام ویبره را در دوحالت افقی و عمودی میتوان انجام داد. این بستگی به توانایی نوازنده دارد. اصولا جای ثابتی برای مالش ها نمیتوان در نظر گرفت. این نکته برای کلیه تکنیک ها صادق است. بیشتر به حس نوازنده  و به سرعت اجرای قطعه در حال اجرا بستگی دارد. علامت مشخصه آن Vib است. هر کجا نیاز بود کنار آن نت علامت ویبره را قرار میدهند. نوع دیگر ویبراسیون در سه تار این است که دستتان را بالای سوراخهای صفحه بالا و پایین ببرید. با اینکار ویبره ای غیر فیزیکی در ارتعاشات صدای تولید شده توسط سیمها ایجاد میکنید. این تکنیک روی تار به این صورت اجرا میشود که با نرمی زیر انگشت شصت، فشارهایی خیلی نا محسوس روی خرک ایجاد میکنید که باعث نوانسهای زیبایی در صدای تولید شده میشود. 

 

 

 

تکنیک کندن در سه تار:

کندن یا پنجه کاری عبارتست از ضربه چکشی روی سیم مورد نظر و جابجایی آن به صورت خیلی سریع. همانطور که از اسم این تکنیک پیداست وقتی چکش وار به سیم ضربه زدید انگشت را روی سیم بکنید. برای کندن جای مشخصی مد نظر نیست و حرکت کندن به هر سیمی میتواند بخورد. این تکنیک توسط استاد علینقی وزیری ابداع شده است، البته اگر از روی نت بنوازید با علامت، زیر نت مورد نظر مشخص میکند و برای شما شماره انگشتی را که باید با آن تکنیک کندن را اجرا کنید مشخص میکند. 

 

 

 

 

تکنیک کنده ریز در سه تار:

وقتی علامت کنده ریز بالای نتی قرار گرفت، ابتدا نت مزبور را میکنیم و سپس ریز را اجرا میکنیم. مثلا اگر روی « می » علامت کنده ریز بود، ابتدا « فا » را میکنیم و سپس روی « می » ریز میزنیم.  شکل آن به صورت زیر است:

 

 

 

 

تکنیک پژواک در سه تار:

به اشاره های پیاپی به نت بعد یا نت قبل در فاصله زمانی همان نت « پژواک » گفته میشود. پژواک با یک مضراب اجرا میشود. تفاوت آن با تریل در این است که در تریل  همزمان با اشاره های پیاپی مضراب چپ و راست هم انجام میشود اما در پژواک فقط یک مضراب میخورد و با نوانس یا طنین صدای یک مضراب به نت بعدی اشاره های پیاپی زده میشود.

 

 

تکنیک تک به دو در سه تار:

تک به دو و تک به « سه و چهار و پنج » از تکنیکهای ابداعی استاد علیزاده است و هر پنج تا از یک خانواده هستند. تک به دو حرکتی است که با یک مضراب، دو نت اجرا میشود. در این تکنیک میتوان به نت قبلی و همچنین به نت بعدی اشاره کرد. تفاوت بین تک به دو و اشاره در این است که در اشاره نتی که به آن شاره میشود با نت اصلی از هم مستقل هستند، اما در در تک به دو نت اصلی و نتی که باید به آن اشاره کرد یک حرکت حساب میشوند. تک به دو را به چهار حالت میتوان اجرا کرد. 1- به صورت اشاره  2- به صورت تکیه 3- به صورت کندن 4- به صورت گلیساندو

 

تکنیک تک به سه در سه تار:

به اجرای سه نت با یک مضراب تک به سه میگویند. برای اجرای تک به سه ، انگشت سوم به صورت چکشی و کندن عمل میکند و انگشت دوم که در جای خود قرار دارد، عمل کندن را انجام میدهد.

 

تکنیک تک به چهار در سه تار:

به اجرای چهار نت با یک مضراب تک به چهار میگویند. تک به چهار به همان روش تک به سه اجرا میشود، در تکنیک تک به چهار میتوان از تکنیکهای گلیساندو یا کندن هم استفاده کرد. مثلا نت اولی را گلیساندو اجرا کنیم و سه نت بعدی را انگشت گذاری کنیم و یا تمام چهار نت را کنده کاری کنیم (فراموش نکنید همه با یک مضراب انجام میشود).

 

تکنیک تک به پنج در سه تار:

به اجرای پنج نت با یک مضراب تک به پنج میگویند.  تقسیمات چگونگی اجرای این پنج نت را در نت قطعه ای که مینوازید برای شما مشخص میکند؛ مثلا دو نت آن میتواند با گلیساندو اجرا شود و سه نت بعدی انگشت گذاری شود، یا سه نت آن کنده کاری شود و دو نت بعدی اشاره شود و حالات های دیگر. هیچ محدودیتی در نوع تکنیکهای اجرای تک به پنج نیست.

 

 

 

تکنیک گلیساندو در سه تار:

به لیز خوردن یا سُر دادن انگشت از پرده ای به پرده دیگر گلیساندو میگویند. این تکنیک در اکثر سازهایی که انگشت گذاری دارند به کار میرود و علامت مشخصه آن به صورت زیر است. با توجه به شکل زیر هنگامی که روی پرده « فا » مضراب زدید، با ادامه همان صدا انگشت را روی روی دسته میکشید تا به پرده « دو» برسید.

 

 

 

 

تکنیک خراش در سه تار:

این تکنیک نیز از تکنیکهای ابداعی استاد حسین علیزاده میباشد. روش اجرای آن به این صورت است که در سه تار با پشت ناخن به صورت درست باز از روی تمام سیمهای گذر میکنیم و در تار بر عکس از پایین به سمت بالا روی تمام سیم ها عبور میکنیم. خراش میتواند به انگشت گذاری هم ختم شود به این صورت که بعد از اجرای خراش روی یکی از پرده ها ختم میشود، یا حتی میتوان روی چند پرده خراش را اجرا کرد. علامت مشخصه خراش به شکل زیر است:

 

 

 

 

تکنیک تک سیم در سه تار:

این روش مضراب زدن از ابداعات استاد احمد عبادی است. در قطعه های آوازی  کاربرد دارد و معمولا پس از جمله های پر مایه «از نظر بلندی صدا و طنین های زیاد» به کار میرود و حس و حال شیرینی به قطعه ما میدهد. روش نواختن آن با پشت ناخن است. 

 

 

 

 

تکنیک های کمان در سه تار:

کمان را هم میتوان به نوعی از زیر مجموعه های اشاره دانست. هرگاه کمان یا همان حرف U  انگلیسی بالا نتی قرار گرفت، به نت قبلی « نت بم تر» خود اشاره میشود و سپس روی همان نت برمیگردد و اگر کمان روی نت رو به پایین بود «معکوس» آنگاه به نت بعدی « نت زیرتر » خود اشاره میشود و سپس روی همان نت برمیگردد. توجه کنید این اتفاقات تنها با یک مضراب زدن می افتد. علامت کمان به صورت زیر است: 

 

 

 

 

 

 

تکنیک کمان ریز در سه تار:

در این تکنیک ابتدا به نت بعد یا قبل کمان میزنیم و سپس بعد از برگشت از کمان، روی نت اصلی ریز میزنیم. علامت مشخصه « کمان ریز» به صورت زیر است. 

 

 

 

 

 

تکنیک کمان اشاره در سه تار:

در این تکنیک ابتدا به نت قبل یا بعد کمان میزنیم، سپس با توجه به علامت آکسان بالای کمان اشاره میکنیم. معمولا جهت کمان با اشاره جهت معکوس دارد. مثلا اگر کمان روبه بالا باشد یعنی به نت قبلی خود اشاره شود و برگردد. آکسان روی کمان اشاره به سمت راست دارد یعنی به نت بعدی اشاره میشود. علامت مشخصه آن به صورت زیر است.

 

 

 

اگر به ساز سنتور علاقه دارین پیشنهاد میکنیم حتما از قسمت آموزش سنتور سایت نت به نت دیدن کنید.