آموزش جامع کوک کردن سه تار

اولین لازمه نوازندگی با سه تار یا هر ساز سیمی دیگر،  اطمینان از کوک بودن آن است. وقتی سه تار کوک باشد، همه نتها در جای خود و به درستی اجرا می شود. کوک سه تار یعنی تنظیم طول سیم های سه تار با استفاده از چرخاندن گوشی ها، تا صدای هر سیم از لحاظ زیر و بمی (فرکانس) درست هماهنگ با نت مربوط به همان سیم شود. با کوک کردن سه تار به شیوه درست، پرده ها و فواصل موسیقی بر روی دسته تنظیم شده و نوازندگی ما استاندارد و مطابق با مبانی تئوری موسیقی می شود. اگر سه تار کوک نباشد، نوازندگی ما فالش، ناخوشایند و خارج از چارچوب دستگاه های موسیقی خواهد بود.

لازم است این نکته را ذکر کنیم که این مقاله برای نوازندگان تار نیز مفید و قابل بهره برداری خواهد بود، زیرا کوک ساز تار با سه تار یکی است، فقط در سه تار، سیم ها تکی هستند اما در تار به صورت جفتی می باشند. سیم های بم نیز که در تار و سه تار جفتی میباشد.

 

کوک اصلی سه تار در حالت های مختلف + فیلم آموزشی

کوک مرجع برای سه تار که آموزش سه تار هم بر مبنای آن در دستور کار اساتید و آموزشگاه های قرار دارد عبارت است از "دو - سل - دو - دو". یعنی در حالت دست باز (بدون گرفتن سیم ها):

سیم اول (سیم پایینی): روی نت Do کوک شود

سیم دوم: روی نت Sol کوک شود

سیم سوم (واخوان): روی نت دو Do کوک شود

سیم چهارم (بم): روی نت دو Do کوک شود (یک اکتاو بم تر)

کوک « دو – سل – دو – دو » گرچه کوک اصلی سه تار است، اما این یک کوک قراردادی است. معمول است که در موسیقی ایرانی کوک سه تار و تار یک پرده پایین تر از نت اصلی کوک شود. یعنی هر 4 سیم سه تار یک پرده پایینتر کوک شود که در ادامه به بررسی وضعیت های مختلف می پردازیم.

 

 

وضعیت اول: کوک سه تار بر مبنای دیاپازون

دیاپازون چیست؟ یک قطعه فلزی دو شاخه است که با ضربه زدن بر آن مرتعش می شود و در یک فرکانس خاص تولید صدا می کند. دیاپازون بر اساس نت های اصلی ساخته می شود و مرسوم ترین آن دیاپازون 440 هرتز است. وقتی می گوییم کوک اصلی بر مبنای دیاپازون، یعنی سیم ها به قدری سفت و کشیده هستند که همانند دیاپازون، نت های دقیق دو سل دو دو را ایجاد کنند.

اولین وضعیت، همان کوک «دو – سل – دو –دو» یعنی کوک متداول سه تار است که معادل گام های موسیقی کلاسیک است . یعنی دو و سل آن دقیق معادل دیاپازون کوک میشود. در این حالت سیم مقداری سفت است. این حالت بیشتر برای اجراهای تک سیم مناسب است. شفافیت صدای خوبی تولید میشود اما طنین سیم ها کم میشود.

 

وضعیت دوم: کوک سه تار 2 نیم پرده پایین تر از دیاپازون

در این حالت، سیم ها کمی شل تر و به اندازه 2 نیم پرده (1 پرده) پایینتر از کوک اصلی کوک میشوند. به این شکل کوک سه تار خواهد شد " سی بمل - فا - سی بمل - سی بمل". در این وضعیت شفافیت صدا مطلوب است و همچنین طنین خوبی را از سیم ها شاهد خواهیم بود. این کوک برای قطعات ایرانی مناسب است و ناله و احساس قطعه را زیباتر منتقل میکند. در این حالت نیز ریز بهتری خواهیم نواخت.

 

برای آشنایی با اصطلاح پرده، نیم پرده، ربع پرده و علائم تغییر دهنده کلیک کنید.

 

وضعیت سوم: کوک سه تار 3 نیم پرده پایین تر از دیاپازون

در حالت سوم، سیم ها بازهم نسبت به قبل شل تر و به اندازه 3 نیم پرده (1.5 پرده) پایینتر از کوک اصلی  کوک میشوند. به این شکل کوک سه تار خواهد شد " لا - می - لا - لا".  در این وضعیت طنین ساز زیاد است اما از شفافیت آن کاسته میشود. صدای قدیمی از ساز ایجاد میشود و تداخل سیم ها بیشتر خواهد بود. از این کوک معمولا برای تمرین استفاده میکنند، زیرا صدای آن کمتر است.

 

در جدول زیر کوک اصلی سه تار بر اساس هر سه وضعیت را مشاهده می فرمایید.

 

 

اگر در شناخت پرده و نیم پرده مشکل دارید به تصویر زیر توجه کنید. با توجه به  تصویر زیر، فواصل پرده و نیم پرده در یک آکتاو را خواهید شناخت.

 

 

در ویدیوی زیر کوک اصلی سه تار در حالت های مختلف را مشاهده می فرمایید:

 

 

شناخت پرده های سه تار

 

روش های کوک کردن سه تار

دو روش برای کوک کردن سه تار وجود دارد.

 

1- کوک کردن سه تار با تیونر:

تیونر یک ابزار دیجیتالی کاربردی است که حساسیت به ارتفاع صدا دارد. یعنی زیر و بمی صداها را مشخص می کند. به وسیله تیونر، می توان با چرخاندن گوشی ها و مضراب زدن همزمان، هر سیم را درست روی نت مورد نظر تنظیم نمود. تیونر ورژن پیشرفته دیاپازون است.

تیونر ابزار در دسترسی است. هم به صورت دستگاه دیجیتالی در بازار موسیقی موجود است؛ و هم اینکه به صورت رایگان در سکوهای دانلود اپلیکیشن های موبایلی قرار دارد و می توان آن را در گوشی هوشمند نصب کرد.

 

معرفی تیونر برای گوشی اندروید                    معرفی تیونر برای گوشی های آیفون

 

 

در جدول زیر نام نتها بر اساس حروف لاتین، را مشاهده میکنید . چون برای کوک کردن سه تار با تیونر باید نام لاتین نت ها را بدانید.

 

 

در ویدیوی زیر آموزش کوک سه تار به وسیله تیونر را مشاهده بفرمایید:

 

 

2- کوک کردن سه تار به روش شنیداری (گوشی):

در این روش، نوازنده دامنه فرکانس نتها را در حافظه خود دارد. یعنی صدای هر نتی را به صورت مجزا حفظ است و می تواند سیم ها را برای کوک مورد نظر تنظیم کند. البته توجه داشته باشید کوک کردن سه تار به روش شنیداری مختص نوازندگان با تجربه است که طی سالها، با نت های موسیقی و فواصل بین آنها آشنا شده اند. از آنجا که این مقاله برای هنرجویان سه تار است، بیشترین تمرکز ما بر روی روش اول خواهد بود.

 

کوک سه تار در دستگاه های مختلف + فیلم آموزشی

هر یک از دستگاه های موسیقی و آوازی ایرانی حال و هوای مخصوص به خود را دارند. برای آنکه هنگام نوازندگی با سه تار بتوانید حال و هوای سازتان را با دستگاه مربوطه هماهنگ نمایید؛ لازم است ساز خود را بر اساس آن دستگاه یا آواز کوک کنید. در این مقاله آموزشی، علی اقبال نوازنده و مدرس تار و سه تار، کوک سه تار و تار برای انواع دستگاه های موسیقی و آوازی ایرانی را به شما هنرجویان گرامی آموزش می دهد.

کوک سه تار برای دستگاه های: ماهور، شور، سه گاه، چهارگاه، نوا، همایون، راست پنجگاه

کوک سه تار برای آوازهای: بیات ترک، افشاری، دشتی، ابوعطا، بیات اصفهان

 

کوک سه تار برای دستگاه ماهور و چهارگاه

کوک سه تار در  دستگاه ماهور و چهارگاه مشترک است و به صورت « دو – سل – دو – دو » میباشد.

 

ویدیوی آموزشی کوک سه تار در دستگاه ماهور و چهارگاه را مشاهده بفرمایید:

 

کوک سه تار در دستگاه شور و آوازهای ابوعطا و دشتی و افشاری

کوک دستگاه شور و آوازهای متعلق به آن یعنی ابوعطا و دشتی و افشاری روی نت های « دو – سل – دو – فا » است.

 

ویدیوی آموزشی کوک سه تار در دستگاه شور و آوازهای ابوعطا، دشتی و افشاری را مشاهده بفرمایید:

 

کوک سه تار برای آواز بیات ترک

بیات ترک نیز یکی از آوازهای دستگاه شور است، اما چون حال و هوای آن کمی متفاوت است برای آن کوکی جدا در نظر گرفته اند. کوک آن « دو – سل – سی بمل – فا » میباشد.

 

ویدیوی آموزشی کوک سازهای تار و سه تار برای آواز بیات ترک را مشاهده نمایید:

 

کوک سه تار در دستگاه سه گاه

کوک دستگاه سه گاه « دو – سل – لا کرن – فا » میباشد.

ویدیوی آموزشی کوک سه تار در دستگاه سه گاه را مشاهده بفرمایید:

 

کوک سه تار برای دستگاه نوا و همایون و آواز بیات اصفهان

دستگاه نوا و همایون جزء دستگاه های اصلی موسیقی ایرانی می باشند و آواز بیات اصفهان نیز از متعلقات دستگاه همایون است. هر سه اینها کوک مشترک دارند، یعنی روی نت های « دو – سل – ر – ر » کوک می شوند.

 

ویدیوی آموزشی کوک سه تار در دستگاه نوا، همایون و آواز اصفهان را مشاهده بفرمایید:

 

کوک کردن سه تار برای دستگاه راست پنجگاه

کوک دستگاه راست پنجگاه روی نت های « دو – فا – دو – دو » است. راست پنجگاه، تنها دستگاهی است که در آن سیم دوم تغییر کوک میدهد. چنانچه توجه کنید در تمام کوک ها سیم دوم روی نت سل کوک می شد؛ اما در دستگاه راست پنجگاه، سیم دوم روی فا کوک می شود.

ویدیوی آموزشی کوک سه تار در دستگاه راست پنجگاه را مشاهده بفرمایید:

 

 

آموزش تئوری موسیقی

                                                                        

نکات مهم آموزشی درباره کوک کردن سه تار

 

ربع پرده ها را چگونه کوک کنیم؟

همانطور که میدانید در موسیقی بین الملی و موسیقی غربی، از فواصل ربع پرده ای استغاده نمی شود. بنابر این علائم کرن و سری که صدای نت را ربع پرده تغییر می دهند را ندارند. بیشتر تیونر ها هم بر اساس تئوری موسیقی کلاسیک و غربی تولید می شود که شاخصه ای برای کوک کردن سیم ها در ربع پرده ندارند. خوشبختانه روش کوک کردن سیم های سه تار برای ربع پرده ها بسیار راحت است. کافی است با پرده های سه تار آشنا باشید. مثلا در کوک دستگاه سه گاه، برای سیم سوم که لا کرن است میتوانید از سیم اول کمک بگیرید. پرده یازدهم یعنی همان پرده لاکرن روی سیم اول را بگیرید و مضراب بزنید، حالا سیم سوم را با آن هم صدا کنید، با این روش، خیلی راحت سیم سوم را کوک میکنید.

با این روش حتی اگر تیونر، نیم پرده هم نداشته باشد، به راحتی می توان بمل و دیز را روی سیم ها پیاده کرد. در خلال ویدیوهای آموزشی فوق، استاد اقبال این روش ها را به شما آموزش داده است.

 

آیا هر دستگاه و آواز فقط یک کوک دارد؟

لازم است به این نکته اشاره کنیم که در این مقاله با استناد به کتاب ردیف میرزاعبدالله به روایت داریوش طلایی، با کوک های متداول برای تار و سه تار آشنا میشوید. نا گفته نماند استاد احمد عبادی کوک های زیادی را برای هر دستگاه به دست آورده اند؛ ولی ما به دلیل اینکه شما هنرجویان عزیز سردرگم نشوید، از بیان آنها چشم پوشی کرده ایم. برای سهولت در یادگیری کوک ها برای هر دستگاه، یک تصویر و یک ویدیوی آموزشی تهیه و تدوین نموده ایم. چنانچه نکته ای برایتان نا مفهوم بود حتما از آنها بهره ببرید.

 

امیدواریم از مطالب و ویدیوهای آموزشی، استفاده کنید و از نوازندگی ساز خود لذت ببرید. برای همه شما آرزوی موفقیت و سربلندی داریم.