مفهوم سلفژ و کاربرد آن در موسیقی چیست؟

سلفژ (Solfège) یک مفهوم موسیقیایی ـ ادراکی با ریشه‌ی فرانسوی، به معنای سرایش است و بیان کننده‌ی شیوه‌ی خوانش آوایی مجموعه‌ای پی‌در‌پی از نت‌های نوشتاری‌ست که با صدای حنجره در گام‌های مختلف ادا می‌شود. به الفبای سلفژ، سیلاب‌سلو یا سولافاسیلاب می‌گویند که معادل خوانش هفت تک نت «دو ـ ر ـ می ـ فا ـ سل ـ لا ـ سی» در فرکانس‌های مختلف صوتی‌ست. در سلفژ به ‌جز گام یا فرکانس نت، به ارزش زمانی یا میزان کشیدگی در بیان نت نیز توجه می‌شود که به آن وزن، ریتم صدا یا ضرب‌آهنگ می‌گویند. ریتم، موزون کننده‌ی نوای موسیقی‌ست.

در مبحث آموزشی سلفژ با سه مفهوم مجزا مواجه می‌‌شویم؛ کانتاتی یا صداخوانی که همان بیان آوایی نت‌ها در فرکانس صحیح است، پارلاتی یا وزن‌خوانی که معادل اعمال ریتم و کشیدگی منظم در اجرای نت-هاست و نهایتا دیکته‌ی موسیقی که هنرجو در آن پس از تمرین و تسلط بر دو مورد دیگر، به توانایی نوشتن الفبای موسیقی در قالب آن‌چه که می‌شنود دست پیدا می‌کند. مهارت دیکته‌نویسی به موسیقیدانان کمک می‌کند تا افکار و ملودی‌هایی را که در ذهنشان شکل می‌گیرد برای فرار از فراموشی به نوشتار تبدیل کنند.

سلفژ، ابزار تقویت مهارت شنیداری

سلفژ روش آموزش تئوریک آوازخوانی‌ست که به عنوان یک درس مهم و پیش‌نیاز در تمامی مراکز آموزشی موسیقی دنیا تدریس می‌شود. علاوه بر این، در سلفژ مهارت شنیداری هنرجو به گونه‌ای تربیت می-شود که بتواند آن‌چه را که در قالب نت می‌بیند، بدون آن‌که صدایی شنیده باشد یا به‌وسیله‌ی ساز اجرا کرده باشد، با صدای حنجره به درستی تقلید کند یا بالعکس، آن‌چه را که می‌شنود به شکل نت بر روی کاغذ ترسیم نماید.

سلفژ بواسطه‌ی تقویت مهارت شنیداری به موزیسین، اعم از خواننده یا نوازنده، این امکان را می‌دهد که لحظه‌ی فراز و فرود فرکانس‌ها، تناوب‌‌ها و فواصل میان نت‌ها را که پایه‌ی تشکیل ملودی‌ست شناسایی کند و به درک عمیق‌تری از روند شکل‌گیری آکورد و ساختار آهنگ برسد. او در سطوح بالاتر نیز، در جایگاه یک آهنگساز، خواهد توانست تنظیمات بهتری را در ساخت ملودی ارائه دهد. بنابراین به‌طور کلی می‌توان گفت یادگیری سلفژ نه تنها هنر خوانندگی، که دانش و مهارت موسیقی را در تمامی ابعاد و زیرشاخه‌ها بهبود می بخشد.

در کلاس‌های درس سلفژ علاوه بر مبانی موسیقی که شامل نت‌خوانی و ریتم‌خوانی است، هنرجو به شیوه‌های متفاوت با فرکانس یا زیر و بمی صدا در گامی که برایش تعریف می‌شود آشنا می‌گردد. در یکی از روش‌ها صدا به وسیله‌ی یک ساز که عمدتا پیانو است به هنرجو داده می‌شود و او پس از شنیدن فرکانس صدا آن را در ذهن تجزیه و تحلیل کرده، با استفاده از تارهای صوتی خود آن فرکانس را در نت معین تقلید می‌نماید. این تمرین می‌تواند از نواختن دو نتِ کنار هم بر صفحه‌ی پیانو و تقلید صدای آن‌ها با مصوت اوو، حتی بدون شناسایی نام نت، شروع شود.

 سلفژ، روش بنیادین درک پایه‌ای و اصولی علم موسیقی‌ست. در هنر خوانندگی هنرمندی که سلفژ می-داند در ملودی‌ها فالش نمی‌شنود. او حین گام زدن یا آکورد گرفتن نوازندگان، به‌راحتی می‌تواند نت را پیدا کند و منطبق بر آن با حفظ ریتم بخواند.

پکیج آموزش تئوری موسیقی

روش‌های تقویت سلفژ

بنا بر آن‌چه پیشتر گفته شد در کلاس‌ها و کتب آموزشی از روش‌های مختلفی برای تقویت سلفژ هنرجو استفاده می‌شود که در زیر به سه مورد از آن‌ها اشاره می‌شود؛

1. تقویت ریتم‌خوانی

تقویت ریتم خوانی شامل موارد ذیل می شود:

- تمرین و افزایش تسلط بر ارزش زمانی نت‌ها یا درک میزان کشیدگی نت با توجه نوع کسر میزان و تعداد ضرب مربوط به آن

- شناخت انواع کسر میزان اعم از ساده و ترکیبی در سه حالت دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی

- تمرین نت‌خوانی روی دو کلید سل و فا به منظور افزایش مهارت در تشخیص نوع نت در کلیدهای مختلف همگام با شنیدن صدا

در انجام این تمرین‌ها می‌توان از مترونوم کمک گرفت.

2. خواندن فواصل نت‌ها یا تلفظ نت‌های یک گام در فواصل اجرای تکراریِ یک نت‌ پایه روی ساز

برای انجام این تمرین در مرحله‌ی اول یک گام مشخص انتخاب می‌شود که بهترینِ آن دو ماژور است. سپس تمامی نت‌های این گام شامل «دو ـ ر ـ می ـ فا ـ سل ـ لا ـ سی» به ترتیب، با ساز نواخته و مجددا با صدای حنجره تقلید می‌شود. در مرحله‌ی دوم یک نت، نواخته و شنیده می‌شود و نت بعدیِ آن بدون نواختن تلفظ شده، سپس درستی آن با اجرای همان نت روی ساز تست می‌شود. پس از تسلط بر این مرحله، در قدم‌ بعدی ابتدا یک نتِ پایه انتخاب و روی ساز نواخته و شنیده می‌شود، سپس تمامی نت‌های گام، به ترتیب و در فواصل تکرار اجرای این نت پایه، تلفظ شده و صحت ادای آن‌ها با نواختن نت روی ساز تست می‌شود.

3. درک و حس صداها و آکوردهای مختلف بر مبنای فرکانس

هر نت‌ در هریک از آکوردهای ماژور، مینور، کاسته و افزوده آن‌قدر نواخته و شنیده می‌شود تا صدای نت در هر آکورد برای گوش آشنا شود.

آشنایی با سازهای ایرانی

تفاوت سلفژ و صداسازی

در اصطلاح عام در بسیاری از موارد، دو واژه‌ی صداسازی و سلفژ به اشتباه به‌جای یکدیگر به‌کار گرفته می‌شوند اما در واقع، تفاوت اساسی بین این دو وجود دارد. منظور از صداسازی پرورش صداست؛ همان کارهایی که یک خواننده برای تقویت عضلات حنجره‌اش انجام می‌دهد تا آواز پرقدرت‌تر، لطیف‌تر و تحت کنترل‌تری را در گستره و رنج مناسب ارائه دهد. با این توضیح، صداسازی منحصرا مربوط به شاخه‌ی خوانندگی‌ست. این در حالی‌ست که سلفژ، همانطور که شرح داده شد، متد دستیابی به دانش پایه‌ای موسیقی‌ست و یادگیری آن تمامی زیرشاخه‌های این علم را در بر می‌گیرد.

تهیه شده در وب سایت آموزش موسیقی نت به نت

نویسنده: فائزه بابائی (فرنوش)