اصولا ورود به حیطه موسیقی یک امر دلی و احساسی است. پس از مدتی گشت و گذار، این احساس و انرژی مثبت به خواستن تبدیل می شود. خواستن اینکه من هم بایستی در خانواده موسیقی جایگاهی داشته باشم. من هم بایستی بتوانم نوازندگی کنم، بخوانم و مخاطب جذب کنم. اینگونه است که یک علاقه مند به موسیقی، پس از چندی علاقه مندی، تبدیل به هنرجوی موسیقی می شود. صدها سال پیش تئوریسین های موسیقی از علم جدیدی رونمایی کردند به نام تئوری موسیقی و تمام قواعد و قراردادهای این هنر را در چارچوب علم قرارداده و آنرا کانالیزه کرده اند. خصلت بی انتهایی علم در این زمینه هم رخ نمایی کرد و همانطور که همه علوم هر لحظه در راه ارتقا و تکامل سیر می کنند، علم تئوری موسیقی نیز چنین بوده و چنین است. پس ابتدا علاقه و خواستن، سپس بر تن کردن لباس هنرجویی.

تشابه تئوری موسیقی به دستور زبان

تا به حال مقاله های زیادی را در مورد تئوری موسیقی خوانده اید و احتمالا متوجه شده اید که تئوری موسیقی در ساختار خود (نه در ماهیت) شباهت ظریف و بسیار پایاپایی با دستور زبان دارد. به خاطر همین بسیاری از اساتید، برای درک بهتر مباحث گاها سخت تئوری موسیقی، با مثالی ساده؛ تقارن سازی کرده و با این کار مباحث را به هنرجو آموزش می دهند. مثلا نت در برابر حرف، جمله در برابر میزان، کلمه در برابر آکورد، علائم دستوری در مقابل علائم اختصاری موسیقی و... در ادامه متوجه علت ذکر این تشابه خواهید بود.

آشنایی اولیه با نت های موسیقی و دایره نت ها

کلید ورود به موسیقی با شناخت هفت واژه

شما به هر علم و هنری که قصد ورود داشته باشید، نیاز دارید که ابتدایی ترین اجزای آن را بشناسید. این اجزای ابتدایی شالوده آن علم را تشکیل می دهد. هیچ گاه بدون اینکه بدانید کلمه چیست، نمی توانید نویسنده شوید و اگر ندانید حرف چیست، کلمه را نخواهید شناخت. علم تئوری موسیقی نیز چنین است. قبل از ورود باید ماهیت آن را بدانید و شناخت این ماهیت در سایه شناخت مبانی و قواعد ساده اولیه تئوری موسیقی امکانپذیر است. ما هفت واژه که بنیان موسیقی را به تصویر می کشد، برای شما گرد آوری کرده ایم که در ادامه به ذکر مختصری توضیح پیرامون آنها می پردازیم.

1. نت

کوچکترین واحد سازنده موسیقی را نت می نامند. درست مثل دستور زبان که حروف نخستین جزء هر متن و نوشته ای به حساب می آید. نت ها همان تک صدا ها هستند که بر هفت نوع اصلی به نامهای دو، ر، می، فا، سل، لا، سی موجودیت دارند. نتها ماهیت صدا را مشخص می کنند مثل درجه زیر و بمی و همچنین کشش های مربوط به آن صدا.

2. میزان

میزان در موسیقی درست مثل جمله در دستور زبان است. یک میزان به ما می گوید که نتها را چگونه اجرا کنیم (از لحاظ دوره تناوب و تعداد ضرب ها). مجموع میزانها، یک قطعه یا یک آهنگ را تشکیل میدهند. فی الواقع میزان ها نباید به یکدیگر بی ربط باشند. درست مثل دستور زبان که جمله ها همگی سعی در توصیف یک موضوع دارند. پس میزانها در بستر خود از تناوب و ضرب های ثابتی تشکیل شده اند، که مجموع آنها یک قطعه منسجم را تحویل می دهد.

3. گام

اگر چند نت پیاپی، به ترتیب ارتفاع (از زیر به بم، یا از بم به زیر) در کنار هم قرار گیرند، یک گام را به وجود می آورند. در اصل از کنار هم قرار گرفتن دوازده نیم پرده (بین دو نت اصلی یک نیم پرده لحاظ می گردد) به صورت بالارونده (صعودی) یا پایین رونده (صعودی) که در برگیرنده یک اکتاو باشد؛ یک گام به وجود می آید.

4. اکتاو

بر خلاف دستور زبان که با شمارش حروف الفبا به پایان خط می رسیم، در موسیقی بعد از شمارش هفت نت اصلی، نتها از سر شمرده می شوند اما در یک گام بالاتر یا پایین تر. به عبارت دیگر دامنه نتها سلسله وار تکرار پذیرند و تفاوتشان در گام آنها خواهد بود. مثلا کلاویه های پیانو را در نظر بگیرید. به ترتیب از نت دو تا نت سی را بنوازید. بعد از سی، دوباره به نت دو می رسید که گام آن یک واحد از نت دو قبلی بالاتر است. به این یک واحد، یک اکتاو گفته می شود. مثلا حنجره آدم می تواند در بهترین حالت سه اکتاو را پوشش دهد. در حالی که گستردگی پیانو بر هفت اکتاو می باشد.

5. فاصله

دو نت غیر همنام وقتی به صدا در بیایند، گوش انسان کاملا قادر به تشخیص تفاوت بین آنها خواهد بود و می داند کدام زیر تر و کدام بم تر است. این تفاوت زیر و بمی بین دو نت غیر همنام فاصله نام دارد. اگر دو نت پشت سر هم به صدا در بیابند، به فاصله بین آنها فاصله پیوسته می گویند. مثل فاصله بین نت می و فا. و به فاصله دو نتی که پشت سر هم نباشند، فاصله گسسته یا ناپیوسته گفته می شود. مثل فاصله بین نت دو و می. ما در این مقاله فقط به تعریف این اصطلاح ها می پردازیم. نحوه محاسبه فواصل بین نت ها مبحثی تخصصی تر است که قبلا در مقالات وبسایت نت به نت به آن پرداخته ایم.

مفهوم فاصله در تئوری موسیقی چیست؟

6. تمپو

تمپو یعنی سرعت اجرا. به سرعتی از پیش مشخص شده که ضرب ها طبق آن اجرا می شوند، تمپو یا ضربآهنگ گفته می شود. مثلا وقتی تمپو عدد ۶۰ را نشان می دهد، به این معناست که در هر دقیقه ۶۰ ضرب (نت سیاه) می بایست اجرا شود (یک ضرب در ثانیه). البته سکوت ها هم جزء ضرب به حساب می آیند.

7. آکورد

آکورد به اجرای همزمان چند نت (حداقل سه نت) گفته می شود. در قیاس با دستور زبان، آکورد را می توان به کلمه تشبیه کرد. نتهای آکورد به گونه ای باید انتخاب شوند که همگونی کاملی با قطعه اجرایی داشته باشد و در خدمت موسیقی باشد. آکوردهای سه صدایی، از ساده ترین آکوردها می باشند. مثل اجرای همزمان نت پایه، فاصه سوم و پنجم.

قابل توجه هنرجویان- بسته آموزشی تئوری موسیقی

تعاریف فوق از این هفت واژه، فقط توصیفی از ماهیت این عناصر بود. گستردگی آنها به طور قطع بسیار مبسوط تر است. ما اینها را برای هنرجویان مبتدی که قصد ورود به حیطه موسیقی دارند، به صورت مختصر بیان کردیم. چرا که برای شروع لازم است شاکله اصلی تئوری موسیقی و به عبارت دیگر ماهیت و بنیان تشکیل دهنده یک قطعه موسیقی را بدانند. در وبسایت نت به نت پکیج کامل آموزش تئوری موسیقی را برای علاقه مندان مهیا کرده ایم. مدرس این پکیج خانم مینا صابری مباحث پیچیده تئوری موسیقی را به زبان ساده آموزش داده اند که همه هنرجویان می توانند از آن بهره مند گردد. با لمس لینک زیر مستقیما به صفحه خرید این پکیج هدایت خواهید شد.

نویسنده: محمد حنطه ای

بسته آموزش تئوری موسیقی