بدون شک مبانی موسیقی دستگاهی ایران به حدی پیچیده و تخصصی است، که برای درک هر اصطلاح از آن باید تحقیقات زیادی در این زمینه چه به صورت مجازی و چه میدانی انجام داد. این ویژگی ها در طول قرنها به وجود آمده و مثل سایر علوم تخصصی، نسل به نسل گردیده تخصصی تر گشته است. ما امروز می خواهیم سه اصطلاح از این مبانی را برای شما شرح دهیم. هدف ما اینست که تا حد امکان این اصطلاحات سنگین و پیچیده را ساده سازی کرده و در قالب مثالهایی که در زندگی روزمره با آنها سر و کار داریم ارائه نماییم. بحث امروز در مورد سه نت مهم در موسیقی سنتی ایرانی است که از آنها به نام نت پایه، شاهد و ایست یاد می شود.

آموزش تئوری موسیقی در وب سایت نت به نت

نت شاهد در موسیقی

حتما تا به حال برای شما پیش آمده که یک ملودی یا آهنگی را گوش کنید و بعد از آن تا ساعتها آن ملودی (یا قسمتی از آن) در ذهن شما به صورت پیوسته پخش و تکرار شود. این تجربه را همه داشته ایم و اگر بخواهیم واقع نگر باشیم، این پدیده گاه روی اعصاب ما نیز راه می رود. دلیل این اتفاق چیست؟ چرا فقط برخی از آهنگها دارای این ویژگی هستند؟ پاسخ این سوال ساده است. این اتفاق به خاطر حضور یک نت قوی و شاخص در ملودی روی می دهد که به آن نت شاهد می گویند. بر اساس تعاریفی که در مبانی موسیقی آمده، نت شاهد به نتی گفته می شود که در یک دور ملودی یا آهنگ، بیش از نتهای دیگر شنیده می شود و می توان گفت این نت در یک ملودی، حکم رئیسی را دارد که بقیه نت ها در تلاش هستند که خود را به آن برسانند تا وحدت گام ملودی حفظ شود. نت شاهد صفت مرکزیت را در ملودی داراست. هر چه نتهای دیگر به نت شاهد نزدیک تر باشند، کشش آنها برای تغییر و رسیدن به آن بیشتر می گردد. باز هم برای اینکه این مفهوم را ساده تر کنیم، نت شاهد همانند سیاهچاله ای است که هم نت های اطراف خود را جذب می کند هم ذهن نوازنده و مخاطب را. شاهد در لغت به معنای حضور می باشد و نت شاهد نتی است که خود آن یا اثرش برهمه نت های دیگر غالب است و حضورش در کل گردش ملودی نمود دارد. نقش سری ها و کرن ها در این بین قابل ملاحظه است. این دو عبارت که از علامت های عرضی موسیقی سنتی به شمار می روند، فاصله نتهای اطراف نت شاهد را تقریبا به اندازه ربع پرده (به طور دقیق تر کمتر از نیم پرده) زیرتر (سری) و یا بم تر )کرون) می کنند. مثلا دستگاه شور با نت شاهد "می" را در نظر بگیرید، نت فا که دارای علامت عروضی سری است، نیل به نزدیک تر شدن به نت شاهد "می" دارد. در حالی که کشش همین نت در مخالف سه گاه، به نت شاهد این گوشه یعنی نت "سل" می باشد.

تعریف تصنیف و مشخصات آن در موسیقی

تفاوت نت شاهد با نت آغاز و نت ایست

برای بیان تفاوت میان نت شاهد با نت آغاز و ایست می توان به نام این نت ها رجوع کرد. همانطور که گفتیم مهمترین نت در موسیقی دستگاهی نت شاهد می باشد که اهمیت آن حتی در نامگذاری گوشه ها نیز نمود دارد. نت آغاز همانطور که از اسمش مشخص می باشد، در شروع یک ملودی یا دستگاه موسیقی و یا گوشه های آن به کار می رود و نت آغازگر یک اجرای کامل به شمار می رود. نت ایست هم به نتی اطلاق می گردد که ملودی بر روی آن تمام می شود و به همین جهت آن را نت خاتمه هم می نامند. البته بیان این نکته ضروریست که در اکثر دستگاه ها و گوشه هایشان، نت ایست و شاهد یکی هستند و ملودی یا آهنگ روی آن خاتمه می یابد. اما در برخی گوشه ها و برای پرهیز از تکرار و تنوع بخشی به موسیقی، بازگشت ملودی روی نتی غیر از نت شاهد متوقف می شود که همان نت ایست می باشد. نت ایست عموما پایان بخش یک گوشه است و این توقف موقت روی نتی غیر از نت شاهد می تواند باعث جلا و زیبایی اجرای موسیقی سنتی شود. در ملودی پردازی، هنر استفاده از نت آغاز و نت ایست، هماهنگی بین آنها، تشارک میان این نت ها با نت اصلی شاهد؛ ظرافتی تخصصی است که سالهای سال است ابرازی برای آهنگسازان حوزه موسیقی سنتی ایران در تنوع بخشیدن به شروع، فراز و فرود یک ملودی محسوب می گردد.

تهیه شده در وب سایت آموزش موسیقی نت به نت

نویسنده: محمد حنطه ای