در پیچ و تاب و زیر و بم تئوری موسیقی، چارچوب ها و قوانین بسیاری وجود دارد که برخی از آنها در آغاز یادگیری نوازندگی، به نظر کاربرد خاصی ندارد. اما دانستن آنها حداقل به صورت ضمنی یا شفاهی، در آینده کمک شایانی را به قابلیت ها و توانایی های فرد خواهد رساند. یکی از این مباحث مهم، شناخت فاصله و معکوس فاصله است که جزئی از مبانی تئوری موسیقی می باشد. به عبارتی اگر کسی ادعا کند که یک نوازنده حرفه ای‌ست، ولی شناختی نسبت به فواصل و کاربرد آنها نداشته باشد؛ ادعای او باطل خواهد بود. شناخت فرکانس، علائم و نشانه ها، نسبت بسامد، فواصل موسیقی ، معکوس فاصله و انواع آن ها در زمره مهم ترین مباحث موسیقی قرار دارند.

آموزش تئوری موسیقی در وب سایت نت به نت

مفهوم فاصله در موسیقی چیست؟

به زبان ساده، مسافت خطی بین دو نت را فاصله می گویند. یعنی حد واصل بین یک نت با یک نت دیگر (که میتواند زیرتر و یا بم تر باشد)، در تئوری موسیقی "فواصل موسیقی" نام دارد. این فاصله می تواند یک گپ باشد (مثل فاصله بین نت های "دو" و "ر")، یا می تواند عدد بیشتری باشد (مثل فاصله بین "دو" و "فا" که سه گپ می باشد). تشیخص این فاصله مثل یک کلید طلایی، به نوازنده کمک می کند که جایگاه نت ها را راحت تر دریابد. همچنین به تعداد پرده ها و نیم پرده هایی که بین دو نت وجود دارد، بنیه فاصله گفته می شود. این بنیه ها بسته به تعداد پرده ها و نیم پرده ها، به ۴ نوع بزرگ، افزوده، کوچک و کاسته تقسیم می شوند.

فاصله دو-فا

فواصل در موسیقی بر دو نوع تقسیم می شوند: فواصل متصل و فواصل منفصل. فاصله متصل همان گونه که از نامش پیداست، یعنی بین دو نت، هیچ نت دیگری وجود نداشته باشد. یا به عبارتی دیگر به فاصله بین دو نت مجاور، فاصله متصل می گویند. و چنانچه عکس این قضیه باشد، یعنی اگر بین دو نت، نتهای دیگری قرار داشته باشد، آن فاصله را فاصله منفصل می گویند. مثال هایی برای فاصله بین دو نت:

فاصله سل تا لا یک فاصله دوم است (بین این دو هیچ نتی وجود ندارد)

فاصله فا تا لا یک فاصله سوم است

فاصله می تا سی یک فاصله پنجم است (می فا سل لا سی)

فاصله سل تا دو یک فاصله چهارم است (سل لا سی دو)

فاصله فا تا ر یک فاصله ششم است( فا سل لا سی دو ر)

فاصله سل تا فا یک فاصله هفتم است ( سل لا سی دو ر می فا)

لازم به ذکر است که فاصله بین دو نت مشابه (لا تا لا، دو تا دو و مثال هایی از قبیل) یک فاصله هشتم است. البته قاعدتا یکی از این دو نت باید روی زیر و دیگری روی بخش بم باشد. به طور مثال فاصله بین لا در روی سیم های سفید سنتور، تا نت لا در سیم های پشت خرک، فاصله هشتم می باشد (لا سی دو ر می فا سل لا). حال شاید بپرسید پس فاصله یکم چه می شود؟ اگر دو نت دقیقا مشابه کنار هم باشند، یعنی حتی از نظر زیر و بم نیز مانند یکدیگر باشند؛ دارای فاصله یکم یا هم صدا هستند. همانگونه که از اسم آن نیز مشخص است این دو نت نه تنها هر دو یک اسم دارند بلکه صدای مشابه و یکسانی هم دارند. به طور مثال فاصله بین دو نت لا و لا که هر دو روی سیم های زرد در سنتور هستند (هم صدا هستند) فاصله یکم است. نکته مهمی که می بایست به آن اشاره نمود، نحوه محاسبه فاصله در موسیقی است که می بایست از نت بم تر به نت زیر تر لحاظ گردد. به عبارت دیگر برای محاسبه فواصل، همواره می بایست نت بم تر را به عنوان نت مبدأ؛ و نت بم تر را به عنوان نت مقصد در نظر گرفت. به طور مثال فاصله بین "ر تا لا" به این صورت است: ر می فا سل لا!

آموزش سنتور در وب سایت نت به نت

نکته قابل ذکر دیگر این است که در محاسبه فاصله بین دو نت، هم نت مبدا و هم نت مقصد در شمارش به حساب می آیند. به طور مثال فاصله بین نت دو و سل، فاصله پنجم است (هر چند که سه نت بین آنها قرار دارد، ولی خود نت های دو و سل هم در شمارش فاصله لحاظ می گردد). پس میتوان چنین گفت : تعداد فاصله های بین دو نت به اندازه یک عدد از فاصله دو نت کمتر است. برای مثال فاصله بین دو نت دو و سل فاصله پنجم است اما در اصل چهار فاصله (چهار گپ) بین این دو وجود دارد.

فواصل ترکیبی

یکی از انواع فواصل در موسیقی فواصل ترکیبی هستند. وقتی فاصله دو نت بیشتر از فاصله هفتم شود، به آن فاصله ترکیبی گفته می شود. انواع فاصله ترکیبی نیز در تئوری موسیقی بررسی شده است. باید به این نکته توجه کرد که خود فاصله هفتم در دسته فواصل ترکیبی قرار نمی گیرد و از فاصله هشتم به بعد به عنوان فواصل ترکیبی شناخته می شود. و اما چرا به این فاصله ها، فاصله ترکیبی گفته می شود؟ پاسخ این است که در موسیقی، تعداد هفت نت وجود دارد. بنابراین تا زمانی که تعداد فواصل از این مقدار بیشتر نشود، آن یک فاصله ساده خواهد بود و در جرگه‌ی فواصل متصل و منفصل قرار خواهد گرفت. و تنها در صورتی که این فاصله از هفت نت بیشتر شود، فواصل ترکیبی را به وجود می آورد. از نمونه مثال های فواصل ترکیبی فاصله دو (بم) تا دو (زیر) است (دو ر می فا سل لا سی دو) که یک فاصله هشتم است.

آموزش تنبک در وب سایت نت به نت

معکوس فاصله

.به دست آوردن معکوس فاصله برای یک موزیسین، از اهمیت بالایی برخوردار است. یعنی باید این توانایی را داشته باشد که در کسری از زمان، معکوس یک فاصله را به دست آورد. برای درک مفهوم معکوس فاصله ابتدا یک فاصله را در نظر بگیرید، حال نت مقصد را یک اکتاو پایین بیاورید و آن را درست قبل از نت مبدأ آن فاصله قرار دهید. این مفهوم کلی معکوس فاصله است. از آنجایی که اگر فاصله و معکوس آن را با هم جمع بزنیم عدد ۹ به دست می آید، برای محاسبه معکوس هر فاصله کافیست شماره آن فاصله از عدد ۹ کسر گردد که به همین راحتی معکوس فاصله به دست خواهد آمد. به عنوان مثال معکوس فاصله ششم، می شود سه. (۳=۶-۹)

تهیه شده در وب سایت نت به نت

نویسنده: محمد حنطه ای