زندگی نامه استاد حسن کسائی

زندگی نامه حسن کسائی (۱۳۹۱-۱۳۰۷)

مقدمه

در راس مکتب خانه نی نوازی ایران، تک ستاره پر فروغی قرار گرفته که هر چه از نی بر آمده در این سالها، از دل مکتب خانه اش گذر کرده.

از تولد تا نخستین اجرای تک نوازی :

حسن کسائی به تاریخ ۳ مهرماه ۱۳۰۷ در محله بید آباد شهر اصفهان چشم به جهان گشود. پدرش حاج سید جواد کسائی که از تجّار به نام اصفهان بود، با موسیقی ارتباط خوب و نزدیکی داشت و به دلیل حسن شهرتش، پای بزرگان زیادی به منزل و مأوای وی همی باز شده بود. اساتید بزرگی همچون جلال تاج اصفهانی، اسماعیل ادیب خوانساری، غلامرضا خان سارنج، علی شهناز و ... این رفت و آمدها منزل ایشان را به محفل انس با موسیقی بدل نموده بود و همین امر مسبب علاقه مندی حسن کسائی به موسیقی گردید.

اول از همه ساز نی بر دلش نشست که پدر با دیدن این علاقه، بلادرنگ او را برای آموزش نزد استاد مهدی نوایی فرستاد. در این زمان او تنها سیزده سال داشت.

پس از درگذشت مهدی نوایی، علاقه و جدیت وی برای یادگیری، او را بر آن داشت تا به نزد ابوالحسن صبا برود و نواختن ردیفها را بیاموزد. او در این مدت هم نوازی هایی با سه تار و تار انجام داد و مهارت او در نواختن سه تار حاصل همین همنشینی ها با استادان بزرگی چون صبا بود. او توانست با نی برای اولین بار دستگاههای نوا، چهارگاه و راست پنجگاه را با کوکی دقیق و بدون اشکال بنوازد.

وی در این مدت با هنرمندانی همچون مشیر همایون و حسین محجوبی به همنوازی می پرداخت و حتی اجراها و کنسرت هایی با تاج اصفهانی و ادیب خوانساری داشته است.

و اما ۲۰ ساله بود که برای نخستین بار پا به صحنه اجرای تک نوازی نهاد. وی اجرای بی نظیری را در دستگاه همایون و در محل تئاتر اصفهان ارائه نمود که این سر آغازی بود بر مسیر شهرت وی، به طوری که یکسال پس از این اجرا قطعه معروف سلام را خلق نمود.

آموزش تار در وب سایت نت به نت

مختصری درباره قطعه سلام

این قطعه معروف که ساخته حسن کسائی و در دستگاه چهارگاه می باشد شرح حال جالبی دارد. کسائی در خاطره ای بیان کرده که روزی در جوانی به بازار اصفهان رفته و در آنجا به صورت اتفاقی مردی را دیده که بسیار مورد احترام بازاریان بوده و هر کس به او سلام می کرد او با لحنی ضرب آگین در جواب آنها می گفته «سلام علیکم» و این روند بارها و بارها تکرار شده. همین سلام علیکم ساده الهام می شود برای خلق این آهنگ که آن را بسیار از رادیو و تلویزیون شنیده اید. در چند نت ابتدایی، این آهنگ بر وزن همین سلام علیکم ساخته شده. این قطعه سالها بعد توسط حسین علیزاده با سازبندی و ارکستراسیونی ویژه ای بازسازی می شود.

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

فعالیت های پیش از انقلاب ۵۷

در سال ۱۳۲۹ با ارکستر رادیو ارتش اصفهان شروع به همکاری نمود و توانست برای نخستین بار نی را در یک ارکستر رسمی بنوازد. همچنین بعد از آن تا چند سال با ارکسترهای مختلفی از رادیو همکاری خود را ادامه داد. ارکسترهایی  به رهبری و سرپرستی موسیقیدان هایی مثل حسین یاحقی ، ابوالحسن صبا، همایون خرم، محمد میرنقیبی و...

وی همچنین در سال ۱۳۳۵ با دعوت داوود پیرنیا وارد برنامه گلها شد و سالهای زیادی را با این برنامه به همکاری پرداخت.

نبوغ و خلاقیت

در آن روزها ساز نی در مهجوریت قرار داشت و به دلیل عدم تفکیک بین صداهای اوج و بم دارای نا خالصی زیادی بود.

استاد حسن کسائی از نبوغ خود بهره برده و با ایجاد تغییراتی در حالت زبان و نحوه قرار گیری آن توانست این ایراد را برای همیشه از این ساز حذف کند و به آن جایگاه رفیعی در موسیقی سنتی ببخشد. بعد از آن بود که این ساز به اکثر ارکسترها راه یافت و باعث شد خیل عظیمی از هنرجویان به این ساز روی آورند. تا جایی که نی به یکی از ارکان هم ردیف با سازهای دیگر تبدیل شد و در قلب موسیقی سنتی جای گرفت.

فعالیت های بین المللی قبل از انقلاب

نبوغ حسن کسائی در اجرای تمام ردیف ها و دستگاهها با ساز نی باعث شد بسیاری از نوازندگان بزرگ جهان از وجود ایشان مطلع شده و نسبت به بهره مندی از نوازندگی وی مصمم گردند. به عنوان مثال در سال ۱۳۵۴ کمپانی c.b.s  فرانسه آثاری از وی در مایه های شور و ماهور را ضبط نموده و آن را در صفحه ای دو رو در جای جای پهنای جهان منتشر نمود. همچنین در سالهایی که جشن هنر شیراز(حافظیه) برگزار می گردید ، برنامه های زیادی را اجرا نمود و دیدارهایی با نوازندگان نامدار جهان از جمله شاران رانی، بسم الله خان، راوی شانکار و... داشت.

حسن کسائی پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷

در سالهای بعد از انقلاب و عوض شدن جو حاکم بر موسیقی کشور، حسن کسائی در سال ۶۱ همکاری خود را با رادیو ایران قطع نمود. در این بین آرشیو موسیقی رادیو اصفهان نابود شد و صدا و سیما هم کسائی را از کار برکنار و حقوق وی را نیز قطع نمود البته پس از درخشش های متعدد، در سال ۱۳۷۴ صدا و سیما حقوق وی را دوباره برقرار نمود.

آموزش سنتور در وب سایت نت به نت

فعالیت های  بین المللی بعد از انقلاب

حسن کسائی پس از انقلاب نیز کارهای گسترده ای در زمینه موسیقی انجام داد. در دهه ۶۰ در چند کشور اروپایی از جمله آلمان و انگلستان و فرانسه به اجراهای رادیویی و صحنه ای پرداخت که باعث شد در سال ۶۹ تندیس وی به گالری مفاخر هنری جهان در شهر لندن افزوده گردد. وی در سال ۷۵ به کشورهای آمریکا و کانادا سفر کرده و در همایش ها و محافل موسیقیایی شرکت نمود. در سال ۷۶ به همت محمدرضا لطفی از طرف انجمن دوستداران موسیقی ایرانی واشنگتن مراسم گرامیداشت ویژه ای برای تقدیر از یک عمر فعالیت وی در موسیقی برگزار شد.

غروب غریبانه

حسن کسائی چند سال پایانی خود را درگیر بیماری سرطان بود و سرانجام در تاریخ ۲۵ خرداد ۹۱ و پس از دو ماه قرارگیری در حالت کما رخت از جهان بربست. پیکر ایشان علی رغم  وصیتی که در آن گفته بود مرا در کنار مقبره تاج اصفهانی تدفین کنید شبانه و در سکوت مطلق خبری در تخت فولاد اصفهان و در نزدیکی مقبره جلال الدین تاج اصفهانی در تیره تراب آرام گرفت.

پاورقی

• کسائی معتقد بود کسانی که حرفشان را با ساز نمی توانند بیان کنند سعی در اظهار آن با سخنان عجیب و بی نشان می کنند. وی این حرف واگنر موسیقیدان بزرگ آلمانی که گفته بود: آنجا که سخن باز میماند موسیقی آغاز می شود را یاد آوری کرده و می‌ گوید برعکس آن نیز حکم می کند آنجا که موسیقی باز می ماند چه سخن ها که آغاز نمی‌شود.
• وی تمام طول عمر خود را صرف موسیقی نموده. او به جز نی، سه تار نواز بزرگی بود، آواز هم میخواند.
• شاگردان زیادی در مکتب وی پرورش یافته اند، از جمله جمشید عندلیبی، محمد تقی سعیدی، حسن ناهید، حسین عمومی، سید محمد موسوی، محمدعلی کیانی نژاد و...
• مهارت وی در نواختن نی ایرانی بی مانند بود. در فیلمی قدیمی دیده شده که او حتی با خم و تا کردن تکه ای کاغذ و دمیدن در آن چنان صدایی بر می کشاند که اگر کسی نمی دید گمان می کرد نوازنده ای ماهر در حال نی نوازی است. حتی با انگشتان خالی هم صدای نی را همانند سازی می نمود.
• در سال ۱۳۷۸ نشان درجه یک فرهنگ و هنر را دریافت نمود و در سال ۸۱ نام او به عنوان چهره ماندگار ثبت گردید و از وی تقدیر به عمل آمد.
• کتابی تحت عنوان «از موسیقی تا سکوت» توسط فرزند وی محمد جواد کسائی به بازار عرضه شد. محتوای این کتاب حاصل یک عمر تجربه و تلاش موسیقیایی حسین کسائی با مقدمه ‌ای به قلم بیژن ترقی شاعر بزرگ معاصر می باشد.
• محمد رضا لطفی در مورد وی گفته است: «نه به خود و نه به هیچ کس دیگر این اجازه را نمی‌ دهم که از استاد حسن کسائی انتقاد کند، چرا که بررسی آثار او در حد ما نیست. این را به خاطر عشقم به حسن کسائی نمی گویم بلکه این به خاطر عظمت، بینش، معرفت، حال و عشق او به ایران زمین است». (نقل به مضمون)
• هوشنگ ابتهاج در بیتی چنین آورده: «شکایت شب هجران که می تواند گفت/ حکایت دل ما با نی کسائی کن». و در جایی دگر فریدون توللی در مدح وی این بیت را سروده: «در نغمه اگر جلوه کند راز خدایی/ هم ساز عبادی خوش و هم نای کسائی»
•  

آثار استاد حسن کسائی

نای نی، یاران زنده رود، شاخه گل ۶، شاخه گل ۹، شاخه گل ۱۶، دختر گل فروش، گفتگوی نی و عود، گفتگوی نی و تار، نای جان، به اصفهان رو و...

تهیه شده در وب سایت آموزش موسیقی نت به نت