سنتور یکی از محبوب ترین سازهای ایرانی است. هر روز بر طرفداران و هنرجویان علاقه مند به یادگیری این ساز افزوده می شود. آموزش این ساز زهی کوبه ای نیز مانند هر ساز دیگری بر مبنای قواعد تئوری موسیقی، مهارت نت خوانی و اجرای تکنیک های سنتور نوازی، به صورت حضوری و مجازی در دستور کار موسسات و آموزشگاه های زیادی قرار دارد.

در این مقاله قصد داریم در مورد سبک های سنتور نوازی با شما صحبت کنیم. مقوله ای که مورد توجه کاربران قرار گرفته است و سوالهای زیادی را در این رابطه مطرح کرده اند.

تفاوت سبک های گروهی و فردی

برای آنکه به موضوع سبک های نوازندگی در سنتور بپردازیم، ابتدا باید بدانیم سبک در هنر و به خصوص در هنر موسیقی چیست.

سبک به دو دسته گروهی و فردی طبقه بندی می شود. سبک های گروهی نوعی گرایشات اجتماعی در زمینه شیوه های فرهنگی، ایدئولوژیک و فلسفی هستند که اکثرا آنها را با پسوند "ایسم" می شناسیم. سبک های گروهی بیشتر با افکار عمومی در زمینه مفاهیم فلسفی سر و کار دارند.

اما سبک های فردی بر تاثیر گذاری یک شخص با افکار و مهارت های خاص، بر گروه های مختلف مردمی دلالت دارد.

سبک های فردی در هنر، به شیوه خاص اجرای اثر هنری توسط هنرمند اطلاق می گردد که روش کار او را نسبت به دیگر هنرمندان در همان شاخه هنری، متمایز و قابل تشخیص می کند.

سبک یا متد، نوعی امضای هنری است که در همه یا اکثر آثار یک هنرمند "حس" یا "دیده" می شود. همانطور که سبک در همه هنرهای تجسمی مثل نقاشی، سینما، معماری، عکاسی، مجسمه سازی و... امری رایج است، در تنها هنر شنیداری یعنی موسیقی نیز ماهیت کاملی دارد. به صورت سنتی افراد مشهور صاحب سبک را مکتب دار آن عرصه می نامند.

خب، زیاد بحث سبک را پیچیده و سخت نکنیم و به موضوع اصلی این مقاله یعنی سبک های نوازندگی سنتور بپردازیم.

اساتید صاحب سبک در نوازندگی سنتور

 نوازندگان زیادی در آسمان سنتور نوازی ایران چون ستاره ای پر فروغ، خوش درخشیده اند، اما تعداد معدودی از آنها به عنوان قطب و پیشگام، الهام بخش نسل های مختلف بوده اند. سبک نوازندگان سنتور در طول زمان را با دو معیار قدیمی و مدرن می شناسيم.

اساتیدی چون منصور صارمی، فضل الله توکل، حبیب سماعی، مجید نجاهی و حسین ملک، سرشناس ترین نوازندگان سنتور به سبک قدیم بوده اند. برای سبک مدرن هم می توان از هنرمندان مطرحی هم چون استاد فرامرز پایوار، پرویز مشکاتیان، مجید کیانی و اردوان کامکار نام برد که در نو آوری و الهام بخشی؛ از بزرگان این عرصه به شمار می روند.

هیچ گاه نمی توان این دو دسته را با خط کش از هم جدا کرد. در واقع متر و معیاری برای ارجحیت بخشی وجود ندارد. تفاوت سنتور نوازان قدیم و جدید، به شیوه ها و مرام هایی است که در سونوریته و موزیکالیته آنها در تعامل با ساز وجود داشته است. اینکه رقص مضراب ها بر پیکر هندسی سنتور چه حسی را القا کند (موزیکالیته)، و یا اینکه با چه تکنیک ها و فنونی، صدایی امضا شده از سنتور خویش بستاند (سونوریته) وجه تمایز آنها را آشکار میکند. وقتی می گوییم آنها صاحب سبک هستند، منظور بر این است که این تمایزات به حدی بوده که دیگران آن را به عنوان الگویی برای خود برشمرده، و تا حد ممکن به سمت و سوی نواختن در سبک نوازنده محبوب خود متمایل می شوند. همچنین سبک های سنتور نوازی قابلیت گذر از دل تاریخ را دارند و سینه به سینه مثل آداب و سنن فرهنگی به نسل های بعد منتقل می شوند. سالها از در گذشت حبیب سماعی می گذرد، اما هنوز اساتیدی هستند که به سبک و شیوه او اقتدا کنند و به تربیت شاگرد بپردازند. علی ایحال هیچ سبکی برتر مطلق نیست و نقص و کمال در همه زمینه ها، حتی هنر موسیقی نیز امری عادی و مرسوم است.

سبک های معروف سنتور نوازی

سبک های فردی سنتور نوازی به طور عمومی به دو دسته نوازندگان نسل قدیم و نسل جدید اطلاق می شود. نمی توان رجحان یا برتری ای به یکی از این دو نسل نسبت داد. موسیقی نیز همگام با تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی؛ در طول زمان دچار تغییراتی شگرف در سبک و فرم می شود. بسیاری از فرم ها با گذر زمان منقضی می شوند. همیشه ابداع و نو آوری در موسیقی وجود داشته داشته است. اما با همه این تفاسیر؛ بنیان یا شکله نوازندگی با سنتور همواره در طول تاریخ حفظ شده است. نوازنده ای که پشت میز سنتور می نشیند و با دو مضراب به سبکی پر پرنده، بر روی سه پوزیسیون صدایی سنتور مضراب میزند و به خوش نوازی با این ساز دل انگیز می پردازد.

چگونه سبک های سنتور نوازی را بشناسیم؟

سبک شناسی در موسیقی، مهارتی کاملا تجربی است. این امر به مهارت شنیداری و گوش موسیقیایی قوی ای نیازمند است و افراد در این زمینه بایستی سالها اجراهای موسیقی افراد صاحب سبک را شنیده باشند؛ تا با تسلط بر شناخت ریزه کاری ها، حس و حال و نحوه اجرای تکنیک های سنتور نوازی آنها، بتوانند به راحتی یک سبک در نوازندگی سنتور را تشخیص دهند.< به عنوان مثال برای فردی که تنها یک سال است یادگیری سنتور را شروع کرده است، تشخیص تفاوت بین سبک نوازندگی استاد فرامرز پایور و استاد پرویز مشکاتیان بسیار سخت و حتی نا شدنی خواهد بود.

طبقه بندی سبک های سنتور نوازی

گفتیم شناخت سبک های سنتور نوازی، به سالها شنیدن آثار بزرگان صاحب سبک نیاز دارد. اما بد نیست بدانیم که سبک های مختلف سنتور نوازی با چه مولفه هایی طبقه بندی می شوند. البته سبک فردی، مقوله ای بیشتر حسی است تا آکادمیک و علمی. لذا طبقه بندی های مختلفی برای آن وجود دارد. ما نزدیکترین طبقه بندی برای سبک های سنتور نوازی که مورد تایید بسیاری از اساتید می باشد را در ادامه شرح می دهیم.

1- نحوه اجرای تکنیک های سنتور نوازی

افراد صاحب سبک اصولا دیدگاه متفاوتی نسبت به تکنیک های سنتور نوازی و به کار گیری آنها دارند. می دانیم که تکنیک های سنتور نوازی بسیار زیادند. یکی از راه های شناخت سبک سنتور در این است که ببینیم تعامل نوازنده با تکنیک ها چگونه است. یکی دراب های زیادی اجرا می کند، دیگری روی مضراب ریز تمرکز دارد. مثلا مورد شاخص در سبک استاد پایور، سرعت زیاد در مضراب زدن در عین شمردگی بوده است. با اینکه چابکی دستهای ایشان حیرت آور بوده، اما هر تک مضرابی که می نواختند قابل پیگیری و شمارش بوده است. شفافیت اجرا، پر رنگ ترین مشخصه این استاد سنتور بوده است.

همچنین دقت در به کارگیری تکنیک های خاص، مثل استفاده از دست در خفه کردن صدا و یا ایجاد ویبره و... از معیارهای تشخیص سبک های سنتور نوازی هستند.

2- حس و حال نوازندگی با سنتور

حس و حال سنتور نوازی همه افراد با یکدیگر متفاوت است. ما انسانها ربات نیستیم که با الگوریتم های مشخص شده کاری را انجام دهیم. نحوه بیان ملودی ها، پرداختن به نغمات، شکل و فرم نوازندگی، لحن آوایی؛ مواردی است که روح هنری یک نوازنده را نشان می دهد. به عبارتی هر نوازنده ای پرستیژ خاص خود را دارد و با روح موسیقیایی خود دست به خلق آثار متفاوت می زند.

3- جنس صدای سنتور

نحوه ساخت ساز سنتور، همیشه متناسب با نیازهای نوازندگان در طول زمان بوده و با تغییر الگوهای سنتور نوازی، کیفیت و صدادهی سنتور نیز دستخوش تغییر شده است. جنس صدای سنتور یکی دیگر از ملاک های تشخیص سبک است. مثلا برای آنکه بخواهیم سبک حمید سماعی را انتخاب کنیم، حتما نیاز به سنتورهای قدیمی ساخت خواهیم داشت. نمی توان قطعات امروزی را با سنتور های قدیمی عجین نمود. ساختار ساز همیشه متناسب با علم موسیقی زمان بوده است. از فاکتورهای دیگر تغییر جنس صدای سنتور، استفاده از مضراب های متفاوت است. مثلا استاد پایور مضراب های سبک را به مضراب های نیمه سنگین ترجیح می داده. برخی از اساتید نیز نمد سر مضراب را مطابق طبع و سلیقه خویش تغییر می داده اند. اگر صدای زنگ دار تری می خواستند، نمد را حذف می کردند. یا برای تولید صدایی پر و فراگیر، ضخامت نمد را افزایش می دادند. این تغییرات در مضراب هنوز هم رواج دارد و دستاویزی برای ما است تا از طریق جنس صدا، سبک های سنتور نوازی بزرگان موسیقی ایران را تمییز دهیم.

چه سبکی را برای سنتور نوازی انتخاب کنیم؟

هنرجوی عزیز! در پایان این مقاله می خواهیم کمی خودمانی با شما حرف بزنیم. یاد گرفتن یک ساز، هیچ ربطی به انتخاب سبک های فردی ندارد. شما وقتی عزم خود را برای نوازنده شدن جزم می کنید، بایستی طبق اصول و چارچوب های از پیش تعیین شده کار یادگیری را شروع کنید. گام های اول همیشه به شناخت قواعد و دستورات تئوری موسیقی مربوط است. سپس بایستی ساختمان سنتور را بشناسید، اکول و استایل صحیح سنتور نوازی را یاد بگیرید و بعد از آن؛ آهسته آهسته روش مضراب زدن به همراه نت خوانی را بیاموزید. تمامی این مراحل توسط یک مدرس کار بلد و با تجربه به شما آموزش داده می شود. سالها بایستی با اتود و تمرینات سنتور نوازی کار کنید و بر مهارت خود بیفزایید. انتخاب سبک سنتور نوازی مقوله ای کاملا شخصی و سلیقه ای است. ابتدا باید طبق استانداردهای آموزشی، نوازندگی با سنتور را یاد بگیرید. پس از گذر از مراحل مقدماتی و متوسطه؛ آن زمان که دیگر به قامت یک نوازنده حرفه ای در آمدید، میتوانید به انتخاب سبک فکر کنید.

برای آموزش سنتور، کتاب های مختلفی وجود دارد. مثل کتاب دستور سنتور استاد پایور، کتاب شیوه سنتور نوازی استاد پشنگ کامکار و... اما در هیچ کدام از این کتاب ها، آموزش سبک وجود ندارد. هر چه هست بر اساس علم و دانش موسیقی است.

برای آنکه در آینده بتوانید یک سبک برای سنتور نوازی را انتخاب کنید، باید گوش موسیقیایی خود را قدرتمند سازید، تا آنجا که می توانید نوازندگی بزرگان را بشنوید. گوش دادن، قدرت تشخیص به شما می دهد.

مجموعه نت به نت مفتخر است که زمینه ای مناسب برای یادگیری سنتور را از سطح صفر، برای هنرجویان عزیز این سرزمین مهیا کرده است. هر آنچه که برای نوازنده شدن نیاز دارید، در شاخه آموزش سنتور این وبسایت در دسترس شما خوبان قرار دارد. هدف ما همیشه ارائه با کیفیت ترین و به روز ترین محصولات آموزشی است تا هنرجو به جز تمرین کردن، هیچ دغدغه ای برای یادگیری ساز سنتور نداشته باشد.

شاد و پیروز باشید

نویسنده: محمد حنطه ای