آموزش وزن شناسی قطعات غیر ریتمیک در ساز سه تار

سلام بر دوستان عزیز و همراهان گرامی. با یه ویدیوی دیگه ار مجموعه در کلاس با هنرجویان سه تار همراه شما هستم. ریحانه یکی از فعال ترین هنرجویان منه. همیشه پیگیر مشکلاتش هست و تا رفع کامل اونها دست بردار نیست. وقتی به عنوان مدرس آموزش سه تار، چنین ذوق و علاقه ای رو در هنرجویان می بینم، واقعا از ته دل خوشحال میشم. این جلسه از کلاس های حضوری در کلاس رو در حیاط خونه پدری برگزار کردم. هوای عالی و پر نشاطی بود و به ریحانه پیشنهاد دادم به جای محیط بسته کلاس، این جلسه رو زیر آسمون آبی و کنار سبزی درختها برگزار کنیم. اونم استقبال کرد. در این جلسه میخواهیم ببینیم چگونه وزن یک قطعه غیر ریتمیک رو به بهترین شکل با سه تار اجرا کنیم. برای همین، موقع تدریس گوشه کرشمه که وزن غیر ریتمیک داره، تصمیم گرفتم بخشی از این کلاس رو هم با شما به اشتراک بذارم.  

وزن شناسی در موسیقی

وزن شناسی از مهم ترین موضوعات در یادگیری نوازندگی است. فرقی ندارد چه سازی را برای یادگیری انتخاب می کنیم؛ ما بایستی بتوانیم توالی موزون اصوات را شناسی کنیم و دقیقا سر ضرب بنوازیم. وزن یک قالب کلی نشان ما می دهد و اصوات یا نت های موسیقی در درون این قالب شکل می گیرند.

موسیقی وقتی معنا پیدا می کند که موزون و دارای ضرب آهنگ باشد. مثلا اگر بی هدف به سیم های سه تار مضراب بزنیم، در تولید صوت موفق بوده ایم؛ اما دیگر یک قطعه موسیقی نیست.

بگذارید برای درک بهتر یک مثال ادبی بزنیم. همه ما می دانیم برای سرودن یک شعر، باید قالب های شعری را بدانیم. مثل غزل، قصیده، رباعی، مثنوی و... وقتی قالب ما مشخص شد، حالا باید وزن عروضی آن قالب را مشخص کنیم.

مثلا شعر الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها دارای وزن "مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن" است.

همه کلمات باید بر اساس این وزن چیده شوند تا شعر، وزن یافته و قالب شعری معنا پیدا کند. آن موقع است که در هنگام خواندن یک شعر، کلمات به صورت موزون ادا می شوند. شعری که وزن نداشته باشد، نثر حساب می شود. مثل همین متنی که در حال خواندن آن هستید که صرفا در آن می خواهیم موضوعی را به خواننده برسانیم.

موسیقی نیز چنین است. عامل پدید آورنده وزن در موسیقی، ضرب آهنگ است. ضرب آهنگ مثل همان قالب های شعری عمل می کند و موسیقی را ریتمیک می کند. میزان در موسیقی هم از همین کلمه وزن آمده است. میزان ها مشخص کننده نوع ضرب آهنگ و ریتم یک قطعه موسیقی هستند.

پس وزن، اصلی ترین ویژگی و ماهیت یک قطعه موسیقی است.

وزن شناسی در گوشه های غیر متریک

همه کسر میزان ها با نشان دادن یک ضرب آهنگ، توالی ضرب های یک قطعه موسیقی را مشخص می کنند. ضرب های یک قطعه به طور یکنواخت در طول اجرای آن تکرار می شوند . ملودی بر اساس همین ضرب ها روی قطعه سوار می شود. قطعاتی که ضرب آهنگ در طول اجرای آن ثابت بماند، قطعه متریک نام دارند.

اما گاهی پیش می آید که یک قطعه متریک نیست. یعنی درطول اجرای آن، ضرب آهنگ ثابت نمی ماند و تغییر می یابد. این قطعات با اینکه غیر متریک هستند، اما هنوز وزن و ریتم خود را دارا می باشند. به این قطعات در موسیقی، قطعات غیر ریتمیک گفته می شود.

مثال:گوشه کرشمه

در موسیقی دستگاهی ایران، گوشه های زیادی هستند که غیر ریتمیک اجرا می شوند. مثلا گوشه کرشمه در موسیقی دستگاهی، یگ گوشه غیر متریک است. میزان ها به صورت متناوب شش هشتم و سه چهارم می شود.

بهترین حالت برای وزن شناسی گوشه کرشمه، تطابق دادن آن با وزن شعرهای عروضی است.

در این حالت وزن کرشمه عبارت است: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن

وزن کرشمه به صورت اتانین هم عبارت است از: "تَنَن تَنَن تَنَنَن تَن" یا “tetan tetan te te tan tan”

برای وزن شناسی کرشمه بهترین راه اینست که شعرهایی که وزن مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن داشته باشند، را همزمان با نواختن قطعه بخوانیم.

مثلا شعر:

هزار مرتبه به به از آن لب شکرینت

خداکند که نباشد اجل به قصد و کمینت

هر جا که دیدیم این شعر روی نوازندگی ما نمی نشیند، یعنی یک جای کار را اشتباه کرده ایم و وزن این گوشه متریک را رعایت ننموده ایم. همانطور که قبلا هم گفتیم، وزن، ماهیت یک قطعه موسیقی است.

در کلاس هشتم با هنرجویان سه تار

در این ویدیو، علی اقبال مدرس تار و سه تار وبسایت نت به نت، در حال آموزش گوشه کرشمه به هنرجوی خود ریحانه زارعی است. در بندهای بالای این مقاله به صورت مفصل تفاوت قطعات ریتمیک و غیر ریتمیک را شرح دادیم و گفتیم وزن شناسی عامل اصلی یادگیری این قطعات است.

بر همین اساس از آنجا که کرشمه یک گوشه غیر ریتمیک است، بهترین راه برای وزن شناسی آن، خواندن یک شعر با وزن عروضی متناسب با این گوشه می باشد.

 در انتهای ویدیو نیز کمی در مورد فرم دست های نوازنده برای مضراب زدن صحبت می شود که دیدن آن برای شما هنرجویان عزیز، قطعا خالی از لطف نخواهد بود.