نقش کاسه در کیفیت صدای سه تار

صدایی که از سه تار می شنویم، حاصل برخورد ناخن انگشت یا مضراب نوازنده به سیمها و ارتعاش آنهاست. ارتعاش هر جسم و یا ذره، باعث شکل گیری موج می شود. گوش انسان به گونه ای طراحی شده که بتواند امواج صوتی شکل گرفته در ملکول های هوا را به صورت فیزیکی توسط پرده گوش دریافت کند، از آنجا به استخوان های بسیار کوچک گوش میانی انتقال دهد، و این امواج به وسیله پایانه های عصبی، برای پردازش و شنیده شدن به مغز فرستاده شود. اگر دو سر یک سیم سه تار را به بین دو گیره ببندید و خوب چفت کنید، سپس با ضربه آن را مرتعش نمایید، خواهید دید که صدای برخاسته از آن بسیار ضعیف خواهد بود. چرا که این امواج برای بهتر شنیده شدن، نیاز به تقویت و بازتاب دارند. اینجا نقش کاسه سه تار به چشم می آید. یک حفره تو خالی که به شکل قرینه تراش داده شده، تا وقتی که به سیمها مضراب می زنیم، موج حاصل از ارتعاش داخل این حفره رفته تا با بازتاب های مکرر به دیواره های صاف و صیقل خورده آن، تقویت شده و حاصلش بشود صدای واضح و زیبای یک نت موسیقی که از دل سه تار بر می آید. پس نقش کاسه در سه تار همین تقویت امواج است.

خرید سه تار در فروشگاه نت به نت

تاثیر اندازه کاسه سه تار بر صدا

بدیهی است هر چه کاسه بزرگ تر باشد، فرکانس یا بسامد موج صوتی کمتر میشود و صدای حاصله به سمت بم تر شدن می رود (به این علت که امواج، فضای خالی بیشتری برای برخورد به دیواره ها و بازتاب صدا خواهند داشت).

از آن سو هر چه کاسه کوچکتر باشد، صدای سه تار زیر تر می گردد.

از این رو سه الگو برای ساخت کاسه سه تار مد نظر سازنده ها قرار دارد.

۱- سه تار کاسه بزرگ

۲- سه تار کاسه متوسط

۳- سه تار کاسه کوچک

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

تفاوت در اندازه سه تار کاسه بزرگ با کاسه کوچک چقدر است؟

قبل از پرداختن به تفاوت اندازه فیزیکی الگوی کاسه بزرگ با کاسه کوچک برای سه تار، باید بگوییم که خیلی از افراد گمان می کنند که بزرگ و کوچک بودن کاسه یک چیز ملموس و قابل مشاهده است. خیر، این تفاوت به حدی کم و جزئی است که حتی نوازندگان نیمه حرفه ای نیز بدون قیاس مستقیم دو ساز، به سختی  متوجه آن می شوند.

به عبارت دیگر، فکر نکنید اگر یک سه تار کاسه بزرگ در کنار یک سه تار با کاسه کوچک قرار گیرد، اختلاف فاحشی در آنها مشاهده خواهید کرد. اصلا اینطور نیست. بعضا برخی هنرجویان به پشتیبانی وبسایت نت به نت پیام می دهند و می گویند که چه سه تاری متناسب با هیکل آنها مناسب است؟ این سوال به کل غلط است. کل پیکر سه تار آنقدر ظریف و کوچک است که تغییر ذره بینی در کاسه آن اصلا به چشم نمی آید.

این نکته را هم منظور کنیم که از دید  ۹۰ درصد از نوازندگان، هیچ فرقی بین سه تارهای کاسه کوچک و کاسه بزرگ وجود ندارد و هنگام خرید، مقوله ای نیست که بخواهیم از آن مطلع شویم.

همان طور که گفتیم سازندگان حرفه ای سه تار، سه الگو را برای ساخت کاسه سه تار مد نظر قرار می دهند. کاسه کوچک با قطر دهانه ۱۴ تا ۱۴.۵، کاسه متوسط با قطر دهانه ۱۵ تا ۱۵.۵ و کاسه بزرگ با قطر دهانه ۱۶ تا ۱۶.۵ سانتی متر سه الگوی مشخص شده برای ساخت کاسه سه تار می باشد.

شناخت پرده های سه تار

تفاوت صدا در انواع کاسه سه تار

همان گونه که در ابتدای مقاله توضیح دادیم، سه تار کاسه کوچک صدای زیرتر و زنگ دارتری نسبت به کاسه متوسط و بزرگ دارد. آن دسته هنرجویانی که به صدای زنبوری سه تار که حالت ریز و کم حجم تری داری علاقه مند  هستند، سه تار کاسه کوچک می تواند مناسب تر باشد. از اساتید سرشناسی که الگوی کاسه کوچک را برای سه تار انتخاب کردند، می توان از مرحوم استاد جلال ذولفنون و استاد بهداد بابایی نام برد. هنرجویانی که در سبک این اساتید کار می کنند، می توانند از سه تار کاسه کوچک بهره ببرند.

اما صدای سه تار در الگوهای کاسه  متوسط و بزرگ، کمی حالت بم تر دارد حجم صدا نیز بیشتر است. مثلا سه تار نوازی استاد محمدرضا لطفی یا استاد احمد عبادی همیشه با الگوی کاسه بزرگ بوده و اگر گوش شما در تفکیک صداها قوی باشد، می توانید تفاوت صدای سه تار ایشان با استاد ذوالفنون را متوجه شوید. هنرجویانی که علاقه دارند سازشان بم خوان تر باشد می توانند از سه تارهای کاسه متوسط و بزرگ استفاده کنند.

انتخاب الگوی کاسه سه تار، امری کاملا سیلقه ای

با ذکر همه موارد بالا در مورد الگوهای کاسه سه تار، باید خدمتتان عرض کنیم که انتخاب یک سه تار کاسه کوچک یا کاسه بزرگ کاملا به سلیقه نوازنده برمیگردد. هیچکدام از این الگوها برتری خاصی نسبت به دیگری ندارد و نوازندگان حرفه ای، بر اساس ذوق و طبعشان به انتخاب آنها روی می آوردند. همانطور که قبلا هم گفتیم، تفاوت در این الگوها در حدی نیست که بخواهد به دغدغه هنرجو برای انتخاب تبدیل شود. ملاک انتخاب سه تار موارد مهم دیگری از جمله خوش دست بودن، خوش صدایی و استاندارد بودن است و برای خرید یک سه تار خوب، مهم این است که شما از آن خوشتان بیاید و بر دل شما بنشیند، البته در مورد یک ساز استاندارد و با کیفیت.

باز هم این نکته را تاکید کنیم که وقتی می گوییم سه تار کاسه بزرگ صدای بم تر و پر حجم تری نسبت به سه تار کاسه کوچک دارد، به این معنا نیست که دامنه این اختلاف وسعت زیادی داشته باشد. بلکه فقط نسبت به یکدیگر کمی زیر و بمشان متفاوت است. تا حدی که درک این تفاوت به سالها نوازندگی حرفه ای و حساسیت مویرگی به صدای برخاسته از ساز نیاز دارد. پس اگر قصد خرید سه تار داشتید، سعی کنید سه تاری را بخرید که صدای آن بر دل شما بنشیند، خواه کاسه کوچک باشد، خواه کاسه بزرگ. امیدوارم با خواندن مطالب فوق به درک بهتری از تفاوت سه تار کاسه بزرگ با کاسه کوچک رسیده باشید.

نویسنده: محمد حنطه ای