تعویض سیم سنتور، چه زمانی و چگونه؟

سنتور پر سیم ترین سازی‌ست که در موسیقی سنتی ایرانی از آن استفاده می شود. محبوبیت روز افزون این ساز باعث شده روز به روز توجه هنرجویان بیشتری به یادگیری این ساز اصیل و دل نواز جلب شود. سنتورها بر اساس تعداد خرک نام گذاری میشوند. متداول ترین نوع سنتور، سنتور 9 خرک است. به این معنا که 9 خرک در سمت راست و 9 خرک هم در سمت چپ صفحه سنتور قرار گرفته است. از روی هر خرک تعداد ۴ سیم گذر می کند. لذا یک سنتور 9 خرک دارای 72 سیم می باشد که اهمیت موضوع این مقاله را نشان میدهد. در این مقاله قصد داریم بگوییم چه عواملی باعث تحلیل، کهنگی، فرسودگی و خرابی سیم های سنتور می شود. همچنین با دیدن چه علائمی باید بدانیم که زمان تعویض سیمها رسیده است. و در نهایت چگونگی تعویض سیم های سنتور را مورد بررسی قرار میدهیم. با ما همراه باشید.

آموزش سنتور در وب سایت نت به نت

علل افت کیفیت سیمهای سنتور

1. فشار:

سیمهای سنتور از یک سو به سیم گیر، و از سوی دیگر به گوشی متصل شده اند. سیم باید به میزانی سفت باشد که ارتعاش آن هنگام مضراب زدن صدای کوکی را به ما تحویل دهد. سیم با این سفت شدن تحت فشار قرار می گیرد. فشار هم در گذر زمان می تواند هر چیزی را درون پاشی کند. یک سیم فلزی با قطری کمتر از نیم میلی متر که جای خود دارد. این فشار در اتصالات سیم با بدنه بیشتر نیز هست. مثلا بر روی شیطانک ها و خرک ها.

2. رطوبت:

رطوبت همواره با فلزات واکنش نشان میدهد و آنها را اکسید می کند. اکسیده شدن باعث شکست هایی در بافت ملکولی سیم می گردد. می توان گفت در نواحی جغرافیایی با اقلیم دارای رطوبت بالا، این اتفاق خیلی سریعتر خود را نشان می دهد. تاکید اساتید بر نگهداری سنتور در جعبه محافظ به همین منظور است. هم سیم کمتر آسیب می بیند، و هم بافت چوب.

3. جنس سیم:

جنس سیم مهمترین علت در افت یا ماندگاری بالای کیفیت صدای سنتور به شمار می رود. مثلا سیمی که از برنز ساخته شده باشد، طول عمر بسیار بیشتری نسبت به سیم برنجی خواهد داشت. اکثر سنتورهای حرفه ای سیم از سیم برنزی برخوردارند. البته به نسبت کیفیت، قیمت تمام شده سیمها می تواند بسیار متفاوت باشد.

4. تغییرات دما:

دما بر روی فلز، مخصوصا فلزاتی با طول زیاد و قطر کم مثل سیم، بیش از هر جسم جامد دیگری تاثیر می گذارد. پدیده انقباض و انبساط حاصل تغییرات دمایی است. هر چه این نوسانات دما بیشتر باشد، در نتیجه سرعت انقباض و انبساط بیشتر می گردد و باعث استهلاک یا فرسودگی بافت سیم می گردد. به همین دلیل همیشه می گویند بعد از جابجایی سنتور اجازه دهید ساز در همان جعبه بماند تا آرام آرام با محیط هم دما شود، سپس آن را از جعبه بیرون آورده و استفاده کنید.

5. میزان استفاده توسط نوازنده:

بدیهی است هر چه استفاده از سنتور بیشتر باشد، سیمها هم به مرور زودتر کهنه می شوند و نیاز به تعویض پیدا می کنند. به صورت نرمال نوازنده های حرفه ای هر 6 الی 12 ماه سیم های خود را تعویض می کنند. نوازنده های مبتدی نیز حدودا هر دو سال یک بار سیم های ساز خود را می بایست تعویض کنند.

نشانه های یک سیم از کار افتاده

مهمترین نشانه یک سیم فرتوت و از کار افتاده، کیفیت صداست. هر چه کیفیت صدای سیم با روزهای اوج خود فاصله بیشتری بگیرد، یعنی این سیم عمر خود را کرده و اصطلاحا یک سیم مرده است و نیاز به تعویض دارد.

نشانه دیگر یک سیم مرده، خالی کردن زود به زود کوک می باشد. یک سیم کهنه نمی تواند بافت خود را طولانی مدت حفظ کند. اگر همچین سیمی در سنتور خود مشاهده کردید و مطمئن شدید که عیب از اجزای دیگر سنتور مثل خرک و سیم گیر و شیطانک نبود، باید بدانید وقت تعویض آن رسیده است.

نشانه بعدی تغییر شکل و رنگ سیم مخصوصا در نقاط اتصال به سنتور می باشد. مثلا اگر سیم بروی شیطانک تغییر فیزیکی ملموسی پیدا کرده است و پهن شده یا از شکل طبیعی خود خارج شده و یا اینکه رنگ آن تغییر کرده باشد، آن سیم از فرم اصلی خود خارج شده و دیگر جای آن بر روی سنتور شما نخواهد بود.

چگونه سیم سنتور را تعویض کنیم؟

مراحل تعویض سیم سنتور شباهت بسیاری با تعویض سیم در سایر آلات موسیقی دارد.  در یک سر سیم حلقه ای باید ایجاد کنید و سیم گیر را از داخل آن حلقه عبور دهید. سپس سیم را از روی شیار مخصوص به همان سیم که بر روی شیطانک قرار دارد گذر داده، از روی خرک هم رد کنید تا به شیار تعبیه شده بر شیطانک ضلع مقابل برسید. سپس آن را از سوراخ موجود بر روی گوشی رد کنید و در آخر با آچار کوک سنتور اقدام به چرخاندن گوشی و کوک نمودن سیم نمایید. لازم است این نکته را ذکر کنیم که تعویض سیم سنتور هر چند بسیار ساده است، ولی نیاز به تجربه فراوانی دارد. یک نوازنده حرفه ای یا یک مدرس سنتور یا یک سازنده؛ هر سیم را شاید در یک دقیقه نصب کند. اما برای شمایی که این کار را تا به حال نکرده اید، کار ساده ای نیست. ابتدا باید آن را آموزش ببینید و سپس به صورت تجربی بیش از بیست بار آن را انجام دهید تا در نهایت شما نیز بتوانید با خیال راحت سیمهای پاره شده سنتور خود را تعویض نمایید. پیشنهاد می کنیم اولین باری که سیمتان پاره شد، آن را نزد استاد خود ببرید و با دقت مراحل تعویض آن را مشاهده کنید تا یاد بگیرید و پس از چند بار آزمون و خطا، شما هم در بستن سیم های سنتور خود مستقل شوید. اگر هم میخواهید همه سیمهای سنتور را یکجا عوض کنید، بهتر است خودتان این کار را انجام ندهید. تعداد زیاد سیمها احتمال دارد شما را بی حوصله کرده و کار را به صورت ناقص انجام دهید. آن را بسپارید به افراد مجرب این کار، که هم سیمها را سالم ببندد و هم در پایان آن را رگلاژ نماید.

نویسنده: محمد حنطه ای