عشق به نوازندگی، عشقی پایدار و نا محدود است. عادتی شگفت انگیز که با گذر زمان بیشتر و بیشتر می شود و کمتر نوازنده ای را می توان یافت که روزی را بدون نواختن ساز خود طی کند. در واقع نوازندگی یک عادت از جنس عادتهای مثبت به حساب می آید. مثل ورزش کردن که اگر با نظم و از روی قاعده باشد، به عادت تبدیل می شود و عدم انجام آن حال ورزشکار را نا مساعد و او را مخموم می کند. اما لازمه اولیه نوازندگی پایدار، داشتن تن سالم است. سلامت اندامهای حرکتی، نه تنها برای انجام حرکاتی تخصصی مثل نوازندگی، بلکه حتی برای تمام فعالیت های عادی و ابتدایی روزمره ضروریست. وجود درد یا نقص در یک عضو، می تواند باعث اختلال در انجام کلیه امور زندگی شود. چو عضوی به درد آورد روزگار/ دگر عضوها را نماند قرار.

اما کار کشیدن از عضلات و انجام حرکات تخصصی، چنانچه به صورت غیر اصولی و بدون توجه به آستانه تحمل عضلات و سیستم حرکتی بدن باشد، می تواند باعث عوارضی شود که در قالب درد، التهاب و در نهایت بی قراری فرد خود را نشان دهد. این مسئله در همه امور حرکتی نمود دارد. در هر حرفه و شغل و فعالیت مداوم بدنی، عدم رعایت اصول می تواند موجب آسیب های ارتوپدی و دردهای مزمن و احیانا اجبار به قطع فعالیت برای مدتها در فرد بشود.

آسیب های ارتوپدی نوازندگان

نوازندگان در هنگام اجرا یا تمرین، برای مدتهای مدید در یک موقعیت ثابت و بدون حرکت قرار می گیرند. بسته به نوع ساز ساعت ها یک یا چند عضو خود را در یک وضع ثابت نگه می دارند. مثلا نوازنده ویلون بیشترین فشار را بر ماهیچه های گردن و عضلات فوقانی سینه وارد می کند. نوازندگان سازهای مضرابی مثل تار، سه تار، گیتار و... حرکات ثابت و یکنواختی را با مچ ها و انگشتان خود انجام می دهند. اکثر نوازندگان در هنگام نوازندگی، سر و گردن خود را ساعتهای متوالی کج می کنند تا به ساز نگاه کنند. نوازنده پیانو فشار زیادی برای فاصله افتادن بین انگشتهایش به جهت رسیدن به کلیدهای دورتر پیانو به پنجه های خود وارد می کند. نحوه نشستن بسیاری از نوازندگان به گونه ایست که برای ساعتها وزن نا متقارنی را ساعت ها به ستون فقرات، استخوان لگن و بسیاری از عضلات وارد می کنند. و بسیاری از نمونه های دیگر که در هر کدام عضلات، تاندونها، رباتها و استخوانها متحمل بیشترین فشار می شوند. از آنجایی که فشارهای وارده به شکل نا متقارن و به صورت ثابت وارد می شود، به درد گرفتن اعضای نوازنده می انجامد. به خاطر همین نوازنده سعی می کند با تغییر تکنیک فشار را از روی عضو دردناک کم کند و با این کار باعث می شود این فشار نا متقارن به اندامهای دیگر وارد شده و فرد نوازنده آسیب بیشتری ببیند.

چرا نوازندگان بیشتر در معرض آسیبهای ارتوپدی هستند؟ 

نوازندگان اصولا از سنین کودکی شروع به یادگیری ساز مورد علاقه خود می کنند و انجام حرکات نواختن در سنین رشد نوازنده، همراه اوست. آسیبها زمان کافی را دارند تا مثل برف، به تدریج و آرام آرام بر اندامهای نوازنده بنشینند و در طول زمان رشد، همگام با نوازنده رشد کنند.

دلیل دیگر هم این است که نوازنده ساعتهای متمادی در یک وضع ثابت قرار می گیرد و فقط با چند عضو خاص به نوازندگی می پردازد. فشار و تکرار فشار، دو عامل مهم آسیب های عضلانی و اسکلتی به حساب می آیند.

همچنین زنان نسبت به مردها در معرض آسیب پذیری بیشتری هستند. عضلات زنان ضعیف تر و استخوانهای آنها نازکتر از مردان است که باعث می شود مقاومت بدنی زنان در برابر آسیبها، کمتر از مردان باشد.

در کل سه عامل فشار، تکرار فشار و انجام حرکات غیر استاندارد باعث آسیب دیدن و درد در اندام نوازندگان می باشد که در ادامه به توضیح آنها می پردازیم.

۳ دلیل مهم درد و آسیب های ارتوپدی در نوازندگان

۱. فشار یکنواخت بر عضلات:

برای انجام هر حرکتی، از نیروی عضلات خود بهره میبریم. عضلات با کار کردن میانه خوبی دارند و ورزیده تر و قوی تر می شوند. اما زمانی که مثل نوازندگی فقط از یک یا چند عضله خاص به صورت یکنواخت و پی در پی استفاده کنیم، عضلات در این عضوها مجبورند به صورت مکرر و پیوسته به حالت انقباض در آیند. هیچ فرصت استراحتی هم ندارند که این از کشش و تحمل عضله خارج است و می تواند موجب پدید آمدن عوارضی چون کرامپ عضلانی یا گرفتگی شدید عضلات، آسیب به سلولهای عصبی ناحیه پرکار، پارگی و خونریزی عضلات و در نهایت درد شدید در اندامهای مورد استفاده نوازنده گردد.

۲. کار کشیدن زیاد از یک یا چند عضو خاص (overuse syndrom):

نیروی وارده بر هر جسمی، اگر به صورت پیوسته و تکراری صورت بگیرید، باعث ایجاد تنش در جسم و در نهایت آسیب یا تخریب آن می گردد. مثلا شنیده اید برای تخریب یک ساختمان یا پل، می توان به جای وارد آوردن یک انرژی زیاد، از پدیده رزونانس یا تشدید استفاده کرد. یعنی نیرویی هم فرکانس با یک سیستم که به صورت متناوب بر آن وارد شود. پل معروف تاکوما در ایالات متحده، فقط به خاطر وزش باد فرو ریخت و مثال بارزی برای این امر قلمداد شد. برای درک ساده تر، وقتی فردی روی تاب نشسته و شما او را هل می دهید، به جایی می رسد که دیگر نیروی کمی برای هل دادن استفاده می کنید ولی تاب همچنان سرعت و شتاب می گیرد. هر عمل متناوب نیروی زیادی به عضو یا اعضای یک سیستم وارد می کند. مصداق بارز آن در نوازندگی دیده می شود. مثلا نوازنده سه تار ساعتها به صورت ثابت از عضلات مچ و انگشتهای خود برای مضراب زدن استفاده می کند که خود می تواند باعث بروز آسیب و درد گردد.

وضعیت دستهای نوازنده سه تار

۳. انجام حرکات غیر استاندارد:

روش استاندارد و بهینه اجرای هر فعالیتی فیزیکی توسط متخصصین همان رشته، محققین، پزشکان و زیست شناسان؛ طراحی و ارائه شده است که توسط اساتید و مربیان هر رشته به متقاضیان آموزش داده می شود. مثلا در ورزش وزنه برداری، استانداردهای بلند کردن وزنه کاملا مشخص شده است و اگر وزنه بردار به آنها بی توجه باشد، شاید یک بار بلند کردن وزنه شکستگی استخوان، پارگی بافت های درونی، خونریزی مغزی و حتی مرگ را در پی داشته باشد. انجام فعالیت نوازندگی که بر اساس حرکت های سریع و مداوم جسمی است، نیز دارای استانداردهای مخصوص به خود می باشد. طرز صحیح نشستن، حالت های در دست گرفتن ساز، وضعیت قرار گیری سر و گردن و ستون مهره ها در هنگام نواختن، توزین مناسب فشار بر اندامها و... رعایت این استانداردها می توان درصد قابل توجهی از آسیب های وارده بر اندام های نوازندگان را کاهش دهد.

درد دست نوازندگان تار و سه تار، پیشگیری و درمان

نوازندگان تار و سه تار از ساعد، مچ و انگشتان دست خود بیش از سایر اعضای بدن کار می کشند. یک نوازنده ساز تار غرق در نوازندگی می شود و بی خبر از زمان و مکان، ساعت ها با مضراب خود بر سیمهای تار زخمه می زند. پیش تر در همین مقاله به سه عامل تاثیر گذار بر درد گرفتن و آسیب های ارتوپدی نوازندگان پرداختیم. برای نوازندگان تار و سه تار نیز همین سه عامل دقیقا باعث همین دردهای ناخوشایند و بیماری های عصبی- حرکتی می شود. دیستونی فانکشنال dystonia Functional، یک بیماری ترسناک برای نوازندگان تار و سه تار می باشد که می تواند باعث بروز اختلال شدید و حتی پایان دوران نوازندگی آنها باشد. این بیماری معمولا در افرادی رخ می دهد که کاری سرعتی و تکراری را برای دوره ای طولانی با دستان خود انجام می دهند. مثلا تایپیست ها، قلم به دست ها، نوازندگان سازهای زهی- زخمه ای و... که به نام writer's hand یا دست نویسندگان نیز شناخته می شود.

آموزش تار در وب سایت نت به نت

این بیماری با انقباض های بی دلیل و غیر ارادی آغاز می شود که به تبع آن انگشتان نوازنده شروع به حرکات ناخودآگاه می کند. زمانی اوج این اختلال قابل ملاحظه است که بیمار مشغول به همان حرکات تکراری خود مثل مضراب زدن یا انگشت گذاری شود. با حرکات و پرش های غیر ارادی انگشتان، مسلما انجام تکنیک های ظریف و سرعتی نوازندگی غیر ممکن می شود.

سندروم تونل کارپال Carpal tunnel syndrome نیز یکی دیگر از بیماریهایی است که نوازندگان این سازها بسیار از آن هراس دارند و یکی از علل آن حرکات تکراری دست به ویژه در ناحیه مچ و انگشتها می باشد. در این بیماری، عصب میانی که از کانال مچ دست گذر می کند به دلیل تنگی این کانال دچار فشردگی می شود و باعث اختلال در عملکرد حسی حرکتی دست در ناحیه انگشتان می شود. درد و کرختی انگشتان از علامت های این بیماری می باشد.

به هر حال رعایت نکردن اصول ها و استانداردهای نوازندگی می تواند منجر به این بیماریها و بسیاری از عوارض ناخوشایند دیگر مثل کشیدگی تاندونها، بی حسی برخی نواحی بدن، از کار افتادگی ماهیچه ها، فلج موضعی و... گردد. با رعایت برخی از اصول ساده می توان از بروز آنها پیشگیری و حتی آنها را درمان نمود.

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

۵ راه موثر در پیشگیری از آسیب های ارتوپدی در نوازندگان

۱.استراحت در خلال نوازندگی طولانی مدت: بعد هر بیست دقیقه نواختن، چند دقیقه استراحت کنید. اندامهای خود را حرکتی داده و اعضایی که تحت فشار بیشتر بوده اند را ماساژ دهید.

۲. آماده نگه داشتن بدن: با انجام نرمش های روزانه و اجرای حرکات کششی، همواره بدن خود را در سطحی مطلوب نگه دارید.

۳. جدی گرفتن درد در اندام حرکتی: هر درد نشانه ای از اختلال یا آسیب در یکی از اندام ها می باشد. این نشانه ها را جدی بگیرید و قبل از مزمن شدن دوره درمانی آنها را شروع کنید.

۴. پرهیز از ثابت ماندن بدن به مدت طولانی: بیشترین فشار بر بدن زمانی است که در یک حالت سکون و بی حرکتی مشغول به کاری برای زمان طولانی شویم. در این حالت فشار به صورت نا موزون بر نقاطی از بدن بیش از سایر اندام ها وارد می شود. مرتب پوزیشن و حالت استقرار خود را عوض کنید.

۵.گرم کردن عضلات پیش از تمرینات سخت: هیچ وقت به صورت مستقیم سراغ تمرین های سخت و پر تکنیک نروید. ابتدا کمی با تمرینهای سبک به گرم کردن عضلات بپردازید.

تهیه شده در وب سایت آموزش موسیقی نت به نت

نویسنده: محمد حنطه ای