آدمی با توجه به گستره نامحدود توانایی ها و فعالیت هایش در زندگی، قدرت اندیشه، خلق و حل مسئله، ارتباطات وسیع با سایر انسانها و از همه مهمتر داشتن درک و شعور و قدرت تصمیم گیری، دارای خصائص اخلاقی منحصر به خود می گردد. یک بخش از خلق و خوی ما، میراثی است که از نسل های پیشین در ما نهادینه شده است. بخش مهم دیگر، اخلاقی است که با مراودات خود با عوامل بیرون از محیط بدن، در ما شکل می گیرد. هر دوی این خلقیات، قابل تغییر و بهینه سازی است. در این مقاله می خواهیم به موضوع اخلاق در نوازندگی بپردازیم. اخلاق برای هر فرد، از مهمترین مقیاس ها و معیارهای سنجش شخصیت او به حساب می آید. پول و قدرت و مکنت و شوکت؛ این ها تنها در سایه اخلاق حسنه بر قامت آدمی برازنده می گردد. حال باید بدانیم که نمود اخلاق برای یک نوازنده که با ظریف ترین و ملموس ترین عنصر آفرینش یعنی هنر سر و کار دارد، دو چندان که هیچ؛ صد چندان به چشم می آید و سر انجام با همین خلقیات در نظر عامه شناخته می شود. تمام بزرگان عرصه هنر به خاطر اخلاقشان ماندگار شدند. یک هنرمند بی اخلاق همواره از یادها رفته است.  پس در مقاله پیش رو به اهمیت اخلاق در نوازندگی خواهیم پرداخت. باید ها و نباید ها را برای یک نوازنده مورد بررسی قرار می دهیم. عوامل مهمی که رعایت آنها در زندگی هنری، نام هنرمند را ماندگار می سازد. پس با ما همراه باشید.

اخلاق چیست؟

تعاریف زیادی از اخلاق در علوم انسانی آمده است. حتی تعریف اخلاق در فرهنگ ها، اقلیم ها، آیین های مختلف متفاوت است و جالب تر آنکه حتی فلاسفه هم برای اخلاق، تعاریف بیشماری ذکر کرده اند. اما در همه این تعاریف، چند فاکتور مشترک وجود دارد. چکیده این اشتراکات ما را به این نتیجه می رساند که اخلاق فردی به رفتار و کرداری گفته می شود که به کسب فضیلت ها و دوری از رذیلت ها بیانجامد. در واقع نسبت به عرف یک جامعه، فرد توانایی تشخیص خوب از بد را برای شناخت مصادیق ارزش های جامعه داشته باشد. شاخص های مختلفی برای سنجش اخلاق افراد وجود دارد، مثلا ادب، پرهیز از غرور، مردمداری، خویشتن داری، سخنان نکو، کمک به دیگران، قدرشناسی، وفای به عهد و بیشمار شاخص دیگری که مشخص می کند یک شخص تا چه حد اخلاق مدار است.

اخلاق در نوازندگی، حرکت بر لبه تیغ

اما در این مقاله میخواهیم به مقوله اخلاق در نوازندگی بپردازیم. اخلاق یک نوازنده حتی نسبت به مهارت او رجحان و برتری داری. این اولویت از ذات هنر نشات میگیرد. هنر پدیده ایست زیبا و پاک که زشتی ها را بر قامتش بر نمی تابد. مثالهای بیشماری هم در این خصوص می توان برشمرد. مثلا همین چند سال پیش کوین اسپیسی بازیگر بسیار توانمند و فوق العاده حرفه ای دنیای سینما به چند فقره مسائل غیر اخلاقی متهم شد و اتهامش به اثبات رسید. تمام هنر و محبوبیتش تحت تاثیر این اتفاق قرار گرفت و نه تنها از سینما و انتخاب کارگردان ها حذف شد، بلکه حتی از دل هواداران خود نیز به بیرون رانده شد. هر چند راه بازگشت همواره باز است و یک روزی شاید باز محبوبیت از دست رفته خود را با اصلاح خویش به دست آورد، ولی هزینه این رسوایی همیشه برای او بسیار سنگین خواهد بود. البته این فقط یک مثال بود. نمونه های بیشمار وطنی و خارجی را می توان مثال زد که با یک حرکت نسنجیده، با یک خشم زود گذر، با یک حرف ناخوشایند پله های زیادی را از نردبان ترقی خود سقوط کردند. پس نمود هنری همچون نوازندگی، کاملا متاثر از اخلاق نوازنده است. نوازنده در وهله اول باید مراقبت کند که هیچ چرکینی اخلاقی، هنر او را به یغما نبرد. باید تمرین کند که مبادا در بزنگاه های حساس، خود را مغلوب طبع سرکش خود ببیند و هر آنچه که از اعتبار کسب کرده است، به یکباره از دست بدهد.

لازمه ایمنی یک نوازنده در برابر بی اخلاقی، رعایت و تمرین همیشگی چند نکته مهم است که در زیر آنها را عنوان کرده و یک به یک شرح می دهیم.

نکات اخلاقی مهمی که هر نوازنده باید بداند

۱. حد خود را بدانیم

دانستن حد و حدود خود و بلند پروازی، دو مقوله کاملا مجزا هستند. زمانی که ما در یک مرحله مبتدی و در آغاز راه هستیم، طبعا نباید رخ یک نوازنده حرفه ای را به خود بگیریم. باید بدانیم در آغاز راه هستیم و مبتدی بودن خود را کتمان نکنیم. اینکه بخواهیم مبتدی باشیم ولی در پوستین حرفه ای پنهان شویم، نه تنها هیچ منفعتی ندارد، بلکه معایبی چون اعتماد به نفس کاذب و سرخوردگی در هنگام لو رفتن گریبانمان را خواهد گرفت. اینها به کنار، کسی که خود را فراتر از حد خود معرفی می کند، یعنی مردم را احمق فرض کرده است. این در حالی است که مردم خوب تفاوت ها را میفهمند، و شخص نوازنده با این تفکر مطرود و حتی منفور می شود.

۲. از نقد سلیقه ای به شدت پرهیز کنیم

انتقاد همیشه هم سازنده نیست. بلکه گاه موجب خود تخریبی می شود. وقتی تخصصی در موضوعی نداریم، نباید به انتقاد سلیقه ای بپردازیم. مثلا شخصی را در نظر بگیرید که در نوازندگی یک آماتور یا مبتدی است. وقتی شروع به انتقاد از نوازندگی یک استاد حرفه ای با بیست سال تجربه کند، مسلما با این کار فقط وجهه اخلاقی خود را زیر سوال می برد. باعث می شود رذیلت های اخلاقی همچون حسادت و بخل بر او بچسبد و تا سالها این انگ بر شناسه او باقی بماند. البته این مسئله فقط در حیطه کاری مصداق دارد. انتقاد نوازنده مبتدی از نوازنده حرفه ای. انتقاد فیلمساز آماتور از فیلمساز مطرح. انتقاد مربی تیم آکادمی از مربی فاتح جام های معتبر.

خارج از این چارچوب انتقاد مشکلی ایجاد نمی کند. مثلا یک شخص عادی که هیچ فعالیت سینمایی ندارد، با نقد کردن استنلی کوبریک، کارگردان اسطوره سینما به خودش و جایی ضرری نمی رساند.

۳. تواضع با نوازندگان خرده پا

یک نوازنده با اخلاق کسی است که نوازندگان پایین تر از خود را به رسمیت بشناسد. بداند که خود نیز روزی در همان مراحل بوده است. با متانت پاسخگوی سوالهای آنها باشد، راهنمایی کند، پند دهد، و در حد وسع تجارب خود را در اختیار آنها قرار دهد. چه بسا یکی از این خرده پاها، روزی به نوازنده بزرگی تبدیل شود و همیشه از راهنمای خود به نیکی یاد کند. و چه چیز فرخنده تر از نام نیک برای یک انسان. مطمئنا نوازنده ای که خود را تافته ای جدا بافته بداند، مخاطب خود را از دست خواهد داد نوازنده بدون مخاطب، همچون فروشگاهی بدون مشتری خواهد بود.

۴. صداقت با مخاطب در خلق یا کپی یک اثر

خیلی از نوازندگان، ملودی و ریتم بسیاری از قطعاتی که می نوازند را از جایی وام می گیرند. این یک امر طبیعی در دنیای موسیقی است. همه نوازندگان توانایی خلق اثر به صورت مستمر را ندارند و مهارت خود را با نواخت آثار از پیش ساخته شده ارائه می کنند. تا اینجا هیچ اشکال اخلاقی بر ماجرا وارد نیست. اما امان از زمانی که یک نوازنده، یک ملودی را به نام خود نشر دهد، و بعدا مشخص شود تمام یا قسمتی از آن ملودی قبلا توسط دیگری خلق و اجرا شده است. این پنهان کاری بزرگترین اشتباه اخلاقی یک نوازنده قلمداد می گردد. تمام آبرو و اعتبار خود را با این کار یک شبه می تواند بر باد دهد. هیچ چیز مثل عدم صداقت، یک هنرمند را از چشم هواداران خود نمی اندازد. کمتر از یک دهه پیش بود که تعدادی از خواننده های موسیقی پاپ کشورمان، بدون ذکر منبع به انتشار موزیک به نام خود پرداختند. اما بعدا مشخص شد که ملودی اصلی متعلق به خواننده های دیگری در ترکیه، کشورهای عربی و حتی موسیقی غربی بود. این مسئله رسوایی بزرگی به بار آورد و طولی نکشید ریزش عظیمی در هواداران این خواننده ها به وجود آورد به طوری که تقریبا بعد از مدتی از بطن موسیقی کشور محو شدند. اگر شما یک نوازنده هستید و قطعه ای را انتشار می دهید که در آن از ملودی ساخته شده توسط یک نوازنده یا آهنگساز دیگری استفاده می کنید، حتما با صداقت کامل و با ذکر منبع، این قضیه را اعلام کنید.

۵. دوری از تخریب رقیب

دنیا بسیار فراخ است و موقعیت ها بیشمار. هیچ کس جای شما را تنگ نکرده و اگر به هر دلیلی به جایگاه مد نظر خود نرسیدید، علتش را بایستی در خود جستجو کنید. در طول تاریخ نوازنده هایی بوده اند که به خاطر شرایط سخت اجتماعی، اعتقادی و محدودیت های حکومتی، باز هم به قله های جهانی رسیده اند. گاها مشاهده می کنیم که یک نوازنده به گمان تثبیت موقعیت، شروع به تخریب رقیب خود می کند. موفقیت های های او را خفیف و ایرادهای او را در بوق و کرنا می کند. خلاصه میخواهد عدم موفقیت خود را با تخریب رقیب جبران کند. تنها چیزی که از این رفتار غیر اخلاقی عاید نوازنده می شود، شناخته شدن به عنوان یک فرد حسود است. کسی که حسادت در او آشکار شود، شخصیتش نزد مردم به سرعت تخریب می گردد. پس نتیجه می گیریم تخریب رقیب در اصل تخریب خودمان است و باید به جد از آن پرهیز نماییم.

۶. ادعا و منیّت را کنار بگذارید

یک نوازنده بزرگ، خوب می داند که همیشه بزرگ تر او هم وجود دارد. می داند که دست بالای دست بسیار است. نوازنده ای که هر جا و هر زمانی با یک غرور مضاعف که تبدیل به تکبر شده، خود را بهترین بر میشمارد و طوری قدم بر میدارد که گویا همه باید به احترامش کلاه از سر بردارند، خیلی زود و در مواجهه با یک نوازنده حرفه ای تر، خود را باخته و دچار سرشکستگی حاصل از ریزش غرور می گردد. همچنین در ذات انسانها، افراد متکبر دوست داشتنی نیستند. کسی که غرورش بیش از کارایی اوست، زودتر از آنچه که تصور کند از دلها میرود. البته این را هم بگوییم که غرور با یاغی گری فرق می کند. برخی از انسانها دارای غروری هستند که آنها را یاغی می کند. و البته یاغی گری هم فقط بر قامت افراد معدود و خاصی می نشیند. اگر مثال فوتبالی بزنیم، زلاتان ابراهیموویچ اسطوره سوئدی فوتبال نمونه خوبی در این ارتباط است. در مقابل غرور او کوه ریزش می کند، اما یکی از محبوب ترین افراد شناخته شده در جهان است. چرا که این غرور به دیسیپلین او می آید و از او یک یاغی دوست داشتنی ساخته است. بگذارید بگوییم زلاتان، مارادونا، روی کین، کانتونا این ها همه پسران بدی هستند که بد بودن آنها باعث محبوبیتشان است. اینها استثتائات جهان محسوب می شوند. من و شما با غرور بیش از حد (تکبر)، فقط زشت می شویم.

اگر ذاتا اخلاق ندارید، فیلمش را بازی کنید

بعضی از افراد، ذاتا با اخلاق خوب بیگانه اند و هیچ گونه مطلب و پند و نصیحتی در پوست کلفتشان نفوذ نمی کند. در این قسمت از مقاله روی سخن ما با این گونه افراد است. این دسته افراد در زندگی شخصی خود به خاطر عدم پایبندی به اخلاق، متضرر می شوند. اما این بخش شخصی است و مربوط به خودشان است. اگر نوازنده ای در این دسته قرار گرفت، باید بداند در زندگی حرفه ای و کاری خود به نفع اوست که فیلم اخلاق مداری را بازی کند. در نقش فرو رود و هیچ وقت از این نقش در محافل عمومی غافل نشود. البته به شرط آنکه این قابلیت را در خود ببیند و مردم را احمق فرض نکند. مردم خود به خود میفهمند که او در حال فیلم بازی کردن است. اما همین مسئله هم برای مردم با ارزش است که نوازنده محبوبشان به خاطر آنها، شخصیت خود را ولو نبه صورت نمایشی، آراسته است. برای این حرف هم دلیل داریم. نوازندگی و درخشیدن یک نوازنده به وجود مخاطب و هوادار وابسته است. هوادار هم ابتدا به حسن خلق نوازنده محبوب خود می نگرد. هیچ اشکالی ندارد که در زندگی شخصی، یک فرد بد اخلاق باشید ولی در حرفه خود لباس اخلاق بر تن کنید. این وسط کمی تزویر انجام داده اید، ولی لااقل در زندگی هنری خود موفق خواهید بود. کاری که هنرمندان زیادی انجام می دهند و صدایش را هم در نمی آورند. بهترین راه برای اینکار این است که یک الگوی اخلاقی برای خود پیدا کنید و در زندگی حرفه ای، همانند او رفتار کنید.

تهیه شده در وب سایت آموزشی فرهنگی نت به نت

نویسنده: محمد حنطه ای