زندگی نامه استاد مرتضی محجوبی

استاد مرتضی محجوبی، از بزرگترین نوازندگان پیانو ایران و به اذعان تعداد کثیری از اهالی موسیقی، بزرگترین نوازنده تاریخ ایران در سال ۱۲۷۹ هجری شمسی در تهران و در خانواده ای موسیقی دوست دیده به جهان گشود. پدرش عباسعلی محجوبی نی می نواخت و مادرش فخرالسادات پیانو. همین امر باعث گرایش مرتضی به هنر موسیقی و مخصوصاً ساز پیانو گشت. استعداد و ذوق والای او در همان کودکی باعث حیرت همگان گردید. او بدون یادگیری اصولی، خود به تنهایی توانست پیش درآمد اصفهان از آثار درویش خان را روی پیانو پیاده کند. پدر وی با دیدن اشتیاق او در زمینه موسیقی، طلیعه او را درخشان دید و در همان دوران کودکی، او را به مدرسه سن لویی فرستاد و تحت آموزش های حسین هنگ آفرین قرار گرفت. مرتضی نزد ایشان به کسب دانش تکمیلی درباره ردیف های موسیقی ایران پرداخت و نزد استاد بزرگ دیگر آن زمان یعنی محمود مفخم الممالک، تکنیک ها و شیوه های خاص نوازندگی به سبک موسیقی ایرانی را کار کرد. در منابع نوشتاری زیادی آمده است که مهارت و سبک نوازندگی او، به شکل غیر قابل باوری متمایز از دیگران بوده و تا به حال کسی به این سطح از کمال با یک ساز نرسیده. فقط ۱۰ سال داشت که به همراه بزرگانی چون حاجی خان (استاد ضرب)، محمود خان مفخم و حسین خان اسماعیل زاده (استاد کمانچه) در یک سالن سینما به همراه عارف قزوینی و در مقابل حاضرین به اجرا پرداختند. او در این اجرا با نوازندگی ماهرانه خود، حضار را مات و مبهوت خود نمود و کم کم افتادن نام او بر سر زبانها کلید خورد. به هر حال اتفاق کمی نبود که یک کودک خرده پا در کنسرتی که عارف قزوینی در آن حضور دارد به اجرا بپردازد. سیر صعودی مرتضی محجوبی شتابنده بود به طوریکه در ۱۲ سالگی دوره ردیف عالی را کاملاً شناخته و یاد گرفته بود. کاری که حتی خیلی از بزرگان نیز از آن عاجز بودند. او در ۱۳ سالگی با استادان بزرگی همچون درویش خان، حاجی خان و طاهرزاده به اجرای کنسرت می رفت.

 مرتضی محجوبی نخستین کسی قلمداد می گردد که از پیانو (که یک ساز کاملاً کلاسیک و اروپایی بود) به شکل سازهای سنتی مثل تار و سه تار و سنتور استفاده می کرد. طریق استفاده از پیانو منحصر به خودش بود و تا به حال کسی نتوانسته بود از این ساز به جز شکل روتین خود استفاده نماید. او این ساز را طبق پرده ها و فواصل موسیقی ایرانی تنظیم می نمود. نبوغ او در نوازندگی پیانو زبانزد خاص و عام بود. چیره دستی او در کوک نمودن پیانو که کار بسیار وقت گیری است باعث شده بود که این کار را مثل برق انجام دهد. در آن زمان وسایل ضبط موسیقی هنوز به ایران وارد نشده بود. از این رو برای ضبط قطعات خود بارها به لبنان و سوریه سفر کرد که حاصل این سفرها پر کردن ۱۰۰ صفحه برای گرامافون بود که هنوز هم تعدادی از آنها در میراث هنری کشور موجود می باشد. گاه در این سفرها بزرگانی همچون مرتضی نی داوود، ابوالحسن صبا، عبدالحسین شهنازی و... او را همراهی می کردند. در برخی از صفحات موجود، صدای ویولن آنها در کنار پیانو نوازی ایشان همراه است. همچنین صفحه هایی با صدای خواننده های معروفی چون جلال تاج اصفهانی، ادیب خوانساری و بدیع زاده پر شده که با وجود گذشت قریب به ۹۰ سال از زمان آنها، هنوز تازگی خود را برای شنونده از دست نداده است. از آثار شاخص ایشان دو صفحه از تک نوازی در دستگاه های شور و افشاری موجود است که جلوه گر اوج قدرت و مهارت او در نوازندگی است. مرتضی محجوبی به جز نوازندگی، چندین تصنیف خوب و ماندگار هم ساخته است. معروف ترین تصنیف او با مطلع «من از روز اول دیوانه بودم» با شعر رهی معیری و صدای استاد بنان می باشد. او در اکثر قریب به اتفاق تصنیف های خود، از اشعار رهی معیری بهره برده است. مرتضی محجوبی از بدو تاسیس رادیو در آن حضور داشت و در پست های مختلفی نیز به کار گرفته شد و تمام عمر خود را در رادیو ماند. از شروع برنامه گلها در سال ۱۳۳۴ به آن پیوست و تبدیل به پاشنه آشیل این برنامه گشت. به طوری که بیشتر نوارهای رادیویی که از آن سال ها به جا مانده، در دل خود صدای شیرین پیانو نوازی ایشان را آبستن است. استاد محجوبی مصداق بارز این بیت از حافظ است که می گوید: «نگار من به مکتب نرفت و خط ننوشت/ به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد». ایشان نتهای موسیقی را نمی شناخت. اما برای خود خط نتی را اختراع کرده بود که شباهت زیادی به خط سیاق داشت. خط سیاق یک نوع خط خاص با استفاده از علائم و نشانه ها برای نگارش است که در گذشته از آن برای مقادیر عددی و اوزان و... استفاده می شده. او چیزی شبیه به این خط را برای خود خلق کرده بود و جالب اینکه هر چه را با خط نت خود می نوشت، بلادرنگ قادر به اجرای آن بود. این شیوه نت نویسی، به همت پویان آزاده در میراث ملی معنوی ایران به ثبت رسید. پس از آن دست نوشته های او توسط شاگردان وفادار ایشان به خط نت موسیقی جهانی برگردانده شد و در کتابی تحت عنوان ردیف پیانو استاد مرتضی محجوبی در سال ۱۳۹۷ انتشار یافت. از این کتاب در مراسم های گوناگون، تقدیر زیادی به عمل آمده است. این استاد بزرگ، سرانجام در اولین روز سال ۱۳۴۴، ساعتی پیش از تحویل سال، در فراموشی و تنهایی دیده از جهان فرو بست. اعلام فوت ایشان به دلیل تقارن با نوروز به مدت یک هفته مکتوم ماند و پس از سیزدهم فروردین پیکرشان در قبرستان ظهیر الدوله  به تیره تراب آرام گرفت. او وصیت کرده بود که پس از مرگش علی اکبر گلپایگانی بر مزارش آواز بخواند که چنین هم شد.

روحش شاد و یادش گرامی.

برخی از مهترین آثار استاد مرتضی محجوبی

تصنیف های اشک و آه، کاروان، از روز ازل، نوای نی، بزم گدا، من بیدل ساقی، امشب، چه شب ها، هجران، عشق سوزان و آثار بسیار دیگری از تکنوازی ها و هم نوازی های ایشان که در دل تاریخ موسیقی ایران به یادگار مانده است.

تهیه شده در وب سایت آموزش موسیقی نت به نت

نویسنده: محمد حنطه ای