آشنایی با ساختمان سه تار

ساز سه‌تار

سه‌تار از سازهای مضرابی موسیقی ایرانی است که در ساخت آن از چوب، فلز، زه یا نخ نایلون استفاده می شود. وسعت سه تار نزدیک به سه اکتاو است. سه‌تار را معمولاً با مضراب نمی‌نوازند بلكه با ناخن (انگشت سبابه)، نواخته می‌شود. سه‌تار و انواع سازهای شبیه به‌ آن مانند تنبور و دوتار و چگور در نواحی مرکزی آسیا و خاورمیانه رواج داشته‌است.

 

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

 

 

آشنایی با اجزای سه تار

 

خرید سه تار استاندارد

 

کاسه ساز

کاسه سه تار در شکل‌های مختلف ساخته می‌شود. بعضی اساتید کاملا گرد و بعضی گلابی شکل می‌سازند. این موضوع بستگی به الگوی ساخت ساز دارد. با کنار هم قرار دادن ترکه‌های چوب توسط یک غالب مخصوص و چسباندن آن کنارهم، کاسه ساز تشکیل می‌شود. جنس چوب کاسه سه تار از درخت توت است.

 

 

صفحه ساز

جنس صفحه  ساز سه تار نیز از جنس چوب توت است. صفحه روی کاسه چسبانده می‌شود و سوراخ‌هایی به قطرهای مختلف جهت گردش صدا بین کاسه و صفحه، روی آن ایجاد می‌شود. سازندگان سه تار معتقدند که دلیل اصلی طنین صدای سه تار به خاطر صفحه ساز است.

 

 

نکات مهم در انتخاب سه تار مناسب

 

سیم گیر

در انتهای کاسه ساز سیم گیر قرار دارد. همانطور که از اسمش پیداست سیم‌ها را در پایین ساز نگه می‌دارد، به این صورت که سیم‌ها را به ترتیب و با حفظ فاصله مناسب داخل دندانه‌های آن قرار می‌دهیم. در قدیم از استخوان برای ساخت سیمگیر استفاده می‌کردند اما امروزه نمونه‌های چوبی آن تولید می‌شود.

 

 

 

دسته ساز سه تار

دسته ساز قسمتی است که پرده ها روی آن بسته می‌شوند. طول دسته ساز سه تار تقریبا 45 الی 50 سانتیمتر است و قسمتی که گوشی‌ها روی آن قرار داد تقریبا 12 سانتیمتر است. عرض دسته از بالا نازک و در انتها کلفت‌تر (ضخیم‌تر) می‌شود که قطر آن در قسمت انتهایی تقریبا 3 سانتیمتر است. شیاری در طول دسته قرار دارد که برای گره زدن پرده روی دسته ایجاد می‌کنند. بعضی از سازندگان بنابر سلیقه خود  برای زیباتر شدن دسته از استخوان شتر و بعضی دیگر از خاتم کاری استفاده می‌کنند.

 

 

خرک

خَرَک سه تار، قطعه‌ای چوبی به طول 5 الی 6 سانتیمتر است که روی صفحه ساز قرار دارد و وظیفه آن ایجاد فاصله‌ای بین سیم‌ها و صفحه ساز می‌باشد تا ارتعاش سیم‌ها را به صفحه منتقل کند. فاصله خرک تا انتهای کاسه باید به پهنای «سه انگشت» تنظیم شود و ارتفاع آن کمتر از یک سانتیمتر است. روی خرک شیارهایی منظم ایجاد شده تا سیم‌ها داخل آن شیارها قرار بگیرند و ثابت بمانند.

 

 

شیطانک سه تار

وظیفه شیطانک سه تار، هدایت و تنظیم سیم‌ها در بالای دسته است، اساسا کار آن شبیه به خرک است با این تفاوت که ابعادش کوچکتر است و در بالای دسته ساز قرار دارد. معمولاً جنس شیطانک سه تار، از استخوان یا پلاستیک است.

 

 

گوشی‌ها

در ساز سه تار، 4 عدد گوشی در بالای دسته ساز وجود دارد که سیم‌ها دور آنها پیچیده می‌شوند و توسط آنها  ساز کوک می‌شود.

 

 

پرده‌ها

پرده‌های سه تار، نخ‌هایی از جنس روده تابیده شده گوسفند هستند که امروزه جنس مصنوعی آن تولید شده است. برخی از سازندگان ساز، از نخ بخیه دامی هم جهت پرده سه تار استفاده می‌کنند. پرده‌ها به صورت سه لا و چهارلا دور دسته پیچیده می‌شوند و پیچیدن آنها الگویی خاص دارد و نوازنده با انگشت گذاری روی پرده‌ها، نت‌ها را تغییر می‌دهد.

 

 

آموزش آهنگ برای سه تار

سیم‌های سه تار

سه‌تار در گذشته، سه سیم «تار» داشته و اکنون چهار سیم دارد «البته سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم ‌زمان نواخته می‌شوند و مجموعهٔ آن دو را معمولاً سیم «بم» می‌نامند. با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر «این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده می‌شود» به این ساز را درک کرده‌اند. سه تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند. سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا، این سیم را نخستین بار درویشی به نام «مشتاق علیشاه» به ساز سه‌تار افزوده است.

 

 

 

نویسنده و تهیه کننده: علی اقبال

 

در قسمت پایین ویدیوی آموزشی آشنایی کامل با ساختمان سه تار را مشاهده کنید